Γράφει ο Σπύρος Θεοδωράκης
Στα μέσα του Μεγάλου Πολέμου (Α΄ΠΠ) και ενώ η Ευρώπη φλέγεται, η Ελλάδα ακολουθεί μετά επιτάσεως την πολιτική της ουδετερότητας. Ο Βενιζέλος υποστηρίζει ότι η Ελλάδα πρέπει να σταθεί στο πλευρό των Συμμάχων αλλά, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, παντρεμένος με την Σοφία την αδελφή του τελευταίου Γερμανού αυτοκράτορα (Κάιζερ), δεν ήθελε να ταχθεί κατά των Γερμανών. Η διαφωνία μεταξύ Βασιλιά και Πρωθυπουργού οδήγησε δύο φορές στην παραίτηση της Κυβέρνησης Βενιζέλου και τον διορισμό φιλοβασιλικών πρωθυπουργών. Αυτό όμως που ξεχείλισε το ποτήρι των βενιζελικών ήταν η εισβολή των Γερμανοβουλγάρων στην Ανατολική Μακεδονία, η παράδοση στις 26 Μαΐου 1916 του Ρούπελ σε βουλγαρικές δυνάμεις και όταν παραδόθηκε αμαχητί όλο το Δ΄ Σώμα Στρατού, το οποίο αιχμαλωτίστηκε και μεταφέρθηκε στη Γερμανία στην πόλη Γκέρλιτς.
Στην Αθήνα του 1916.
Η κατάσταση στην πρωτεύουσα είναι έκρυθμη ενώ, πραγματική εξουσία στην μικρή Ελλάδα, ασκούν ο Γάλλος ναύαρχος Νταρτίζ ντι Φουρνέ, εγκατεστημένος με τον στόλο του έξω από τον Πειραιά και ο αρχηγός της αγγλικής διπλωματίας, Πρέσβης της Αγγλίας, σερ Φράνσις Έλιοτ.
Τον Ιούνιο, ύστερα από τελεσίγραφο των Συμμάχων, διατάχθηκε γενική επιστράτευση. Με σύντομες και αφανείς ενέργειες του υπαρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ιωάννη Μεταξά, μεγάλο μέρος των εφέδρων οργανώθηκε σε παραστρατιωτικές ομάδες, που έγιναν γνώστες ως «οι επίστρατοι» ενώ, στο μέτωπο της Μακεδονίας εμφανίστηκε δυναμικά στην Θεσσαλονίκη το Κίνημα Εθνικής Άμυνας, η φιλοβενιζελική οργάνωση που τάχθηκε υπέρ των συμμάχων της Αντάντ (Entente) διαφωνώντας ανοιχτά με την στάση ουδετερότητας του Στέμματος.
Στις 13/26 Σεπτεμβρίου 1916, ώρα δυόμισι μετά τα μεσάνυχτα, φεύγει από την Αθήνα ο Βενιζέλος. Συνοδευόταν από τον ναύαρχο Κουντουριώτη, τον Νεγρεπόντη, τον Ρέπουλη, τον Μιαούλη, τον εφοπλιστή Εμπειρίκο και μερικούς ακόμη στενούς συνεργάτες του. Όλοι μεταφερθήκαν με αυτοκίνητα που παραχώρησε η Γαλλική Πρεσβεία. Δύο ατμάκατοι τους περίμεναν στην Ηετιώνεια Ακτή όπου, επιβιβάζονται στα πλοία “Εσπερία” και “Ατρόμητος” με προορισμό τα Χανιά. Την επόμενη μέρα συγκροτείται επίσημα η Προσωρινή Κυβέρνηση.
Στις 26/9 (9/10 π.η.) η “Τριανδρία”, με την προσθήκη του στρατηγού Παναγιώτη Δαγκλή, εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, σχεδόν όλοι οι ευρωπαϊκοί στρατοί έχουν στείλει από ένα τουλάχιστον απόσπασμα. Στο κέντρο της πόλης, στις γύρω περιοχές και στο λιμάνι, καμία στιγμή της ημέρας δεν μπορείς να περπατήσεις από το πλήθος των στρατιωτών, οι οποίοι δεν πολεμούν. Όλη μέρα σκάβουν. Ανοίγουν τάφρους, κάνουν οχυρώσεις, στερεώνουν πασσάλους, στήνουν αντίσκηνα. Ευφυέστατα ο Γάλλος δημοσιογράφος και πολιτικός Κλεμανσό τους ονόμασε «οι κηπουροί της Σαλονίκης».
Στην Αθήνα όμως συχνή εικόνα είναι τα αγήματα Άγγλων και Γάλλων που συνοδεύουν άντρες που θέλουν να καταταχτούν στο στρατό της Εθνικής Άμυνας. Είναι άοπλοι, φοράνε πολιτικά και τους έχουν στην μέση για να τους προστατεύουν. Είναι πολλοί αυτοί που θα ήθελαν να τους λιντσάρουν. Άλλοι τους επευφημούν. Με τον Ηλεκτρικό από την Ομόνοια φτάνουν στον Πειραιά και επιβιβάζονται σε πλοία. Ένα από αυτά είναι το ατμόπλοιο “Αγγελική” πλοιοκτησίας της “Ιονικής Ατμοπλοΐας” των Αφών Γιαννουλάτου.
Το απόγευμα της 15ης/28ης Οκτωβρίου 1916 το “Αγγελική”, απέπλευσε από τον Πειραιά για Χαλκίδα – Βόλο – Θεσσαλονίκη με περισσότερους από 400 επιβάτες, μεταξύ των οποίων και αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, οπλίτες και εθελοντές.
Ήταν η ώρα 9:00 το βράδυ, τρία ναυτικά μίλια από τις Φλέβες, όταν ακούστηκε μια έκρηξη. Ο έμπειρος καπετάνιος του Παπαδογιάννης με υπερπροσπάθεια κατάφερε να προσαράξει το χτυπημένο πλοίο σ’ έναν ορμίσκο των Φλεβών έως ότου σπεύσουν σε βοήθεια άλλα πλοία. Εκ των υστέρων ο πλοίαρχος ισχυρίζεται ότι είδε περισκόπιο υποβρυχίου, το οποίο εξαπέλυσε τέσσερις τορπίλες. Οι τρεις πρώτες αστόχησαν, η τέταρτη όμως χτύπησε το πλοίο αποκόπτοντας το πρωραίο τμήμα του και παρασύροντας στο βυθό όσους βρίσκονταν σ’ αυτό. Ευτυχώς το πλοίο δε βυθίστηκε, αλλά οι αρχικές πληροφορίες μιλούσαν για αρκετά θύματα από την έκρηξη. Ολόκληρος ο Τύπος για πολλές μέρες πρόβαλλε το συμβάν με ιδιαίτερη ένταση. Η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ στο φύλλο της 18/31-10-16 προσεγγίζει το τραγικό γεγονός προσεκτικότερα: έγινε τορπίλλισις ή πρόσκρουσις έπί τορπίλλις;
Έξω από την Αγγλική Πρεσβεία συγκεντρώνεται κόσμος που ρωτάει για το ατμόπλοιο που χτυπήθηκε. Κάποιοι φωνάζουν συνθήματα κατά της Γερμανίας. «Τὰ ἄδυτα τῆς γερμανικῆς προπαγάνδας ἐν Ἑλλάδι ἀποκαλύπτονται…. Τὸ ξεκαθάρισμα ἀπὸ τοὺς κατασκόπους τῆς γερμανικῆς προπαγάνδας πρέπει νὰ γίνει ἀμέσως…..», γράφει η εφημερίδα Κρητική Επιθεώρησις που παρακολουθεί το θέμα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί στο πλοίο υπήρχαν εθελοντές από την Κρήτη που πάνε να βοηθήσουν τον Βενιζέλο. Κάνεις δεν ξέρει πόσοι επέβαιναν. Αρχικά μιλάνε για πενήντα έξι αγνοούμενους.
Τελικά, η Αγγλική Πρεσβεία έδωσε τον κατάλογο των διασωθέντων κι είναι ο ίδιος κατάλογος που κατέθεσε ο ναύαρχος Φουρνέ στο Δημαρχείο του Πειραιά. Με ανακοινώσεις τους οι ξένες πρεσβείες αποποιούνται κάθε ευθύνη. Οι Σύμμαχοι θέλουν να καταστήσουν ύποπτους τους Γερμανούς, οι Γερμανοί τους Συμμάχους. Το ελληνικό κράτος απών. Η κοινή γνώμη είναι αναστατωμένη. Εδώ και πολλές μέρες οι δρόμοι γύρω από την Ομόνοια έχουν γεμίσει αφίσες που απεικονίζουν ένα υποβρύχιο. Η αφίσα έγραφε:
ΑΜΟΙΒΗ 2.000 ΛΙΡΩΝ
Προσφέρεται ὑπὸ τῆς ἐνταῦθα Ἀγγλικῆς Πρεσβείας ἀμοιβὴ ἐκ λιρῶν στερλινὼν 2.000 (δύο χιλιάδων) διὰ τὴν τελεσφόρον καταγγελίαν ἐχθρικοῦ ὑποβρυχίου. Ἡ ἀμοιβὴ αὕτη πληρωθήσεται μετὰ τὴν καταστροφὴν τοῦ ὑποβρυχίου. Πλὴν τούτου, καὶ εἰς τὸν κομιστὴ σχετικῶν πληροφοριῶν περὶ πάσης ποσότητος ἐλαίου ἢ ἄλλου εἴδους, ὅπερ ἤθελεν ἀποδειχθεῖ ὡς προορισμένων δι΄ ἐχθρικὸν σκάφος, πληρωθήσεται ποσὸν ἴσον πρὸς τὴν ὑπὸ διαμετακόμισιν ἀξίαν τοῦ ἀνακαλυφθησομένου εἴδους. Πληροφορίαι δίδονται παρὰ τῷ πλησιεστέρῳ Ἀγγλικῷ Προξενικῷ Γραφείω.
Ἐκ τοῦ Γραφείου τῆς Ἀγγλικῆς Πρεσβείας.
Τι πραγματικά συνέβη.
Το ατμόπλοιο “Αγγελική” προσέκρουσε σε νάρκες του ναρκοπεδίου αριθμός 31 που πόντισε στον Σαρωνικό το ναρκοθετικό γερμανικό υποβρύχιο U-73, το οποίο επιχειρούσε στην Μεσόγειο.
Από πρωτογενή πηγή, μεταφέρεται εδώ η περιγραφή του πλοηγού του υποβρυχίου Martin Niemöller, όπως αυτή έχει καταχωρηθεί στο βιβλίο του «Vom U-Boot zur Kanzel» (μτφ. Από το υποβρύχιο στον άμβωνα) μια και, μετά τον πόλεμο έγινε κληρικός.
«Με το χάραμα της ημέρας βρισκόμαστε, μετά από διάφορες νυχτερινές συναντήσεις με καταδρομικά και αλλεπάλληλες καταδύσεις, μπροστά στην νήσο Φλέβες βορειοανατολικά της Αίγινας. Κατά την διάρκεια του πρωινού αναπτύσσεται εδώ έντονη ατμοπλοϊκή κυκλοφορία, την οποία επιβλέπει προστατεύοντας ένα πλησίον σε εμάς βρισκόμενο γαλλικό αντιτορπιλικό. Ο καιρός είναι άσχημος και είναι δύσκολο να κρατήσουμε το U-73 σε ύψος περισκοπίου. Κατά το μεσημέρι θα τοποθετηθούν δυο ναρκοπέδια ανατολικά και δυτικά του μικρού νησιού, στο σημείο της ατμοπλοϊκής διαδρομής, και μετά θα κατευθυνθούμε νότια προς το στενό της Κέας…. Εκεί είδαμε κατά την διάρκεια της νύχτας να περνούν δυο κατάφωτα νοσοκομειακά πλοία, με νότια κατεύθυνση. Τα υπόλοιπα πλοία, τα πλέοντα χωρίς φωτισμό, δεν τα εντοπίσαμε».
Λίγες μέρες μετά την “Αγγελική” προσέκρουσε σε νάρκη του ναρκοπεδίου 31 και το ατμόπλοιο “Κική Ησαΐα” όπου χάθηκαν τέσσερις άνθρωποι, ενώ αργότερα χτυπήθηκε το φορτηγό “Σπάρτη” της ναυτιλιακής εταιρείας Πανταλέων. Με καθυστέρηση δύο μηνών η Αγγλική πρεσβεία έβγαλε ανακοίνωση που απαγόρευε την προσέγγιση των Φλεβών. Σύμφωνα με τις οδηγίες:
«Στο εξής απαγορεύεται η πλεύση σε απόσταση εγγύτερη των δυο μιλίων από το νησί, ενώ τα πλοία που έρχονται από το νότο υποχρεούνται να περιμένουν σε απόσταση έξι μιλίων ένα τορπιλοβόλο προς αναγνώριση, το οποίο και θα τους υποδεικνύει τη ρότα προς το λιμάνι….»
U-73: Ένα ένδοξο υποβρύχιο με άδοξο τέλος.
Ο τύπος των υποβρυχίων αυτών, έγινε ευρύτερα γνωστός σαν UE 1. Η κατασκευαστική σειρά, συμπεριλάμβανε τους αριθμούς υποβρυχίων U-71 έως U-80. Τα δέκα αυτά υποβρύχια κατασκευάσθηκαν σε δυο διαφορετικά ναυπηγεία, στο Vulcan του Αμβούργου και στο Αυτοκρατορικό Ναυπηγείο (Kaiserliche Werft) του Danzig.
Το υποβρύχιο U-73 καθελκύστηκε στις 16 Ιουνίου του 1915, με τον αύξοντα αριθμό κατασκευής 29, έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην διεξαγωγή του ναυτικού πολέμου στην Μεσόγειο κατατάσσοντας τον κυβερνήτη του υποπλοίαρχο Gustav Siess, στην έκτη θέση της λίστας των πιο επιτυχημένων κυβερνητών υποβρυχίων στον Α΄ΠΠ, με ρεκόρ βύθισης 56 πλοία συνολικού τονάζ 188.895 κόρων, συμπεριλαμβανομένων των S/S Burdigala και HMHS Britannic ανοικτά της Κέας.
Τα κατασκευαστικά, μηχανολογικά και οπλικά του χαρακτηριστικά ήταν:
Εκτόπισμα: 980 τόνοι (συνολικά) με Μ: 56,80 μ, Π: 5,90 μ,Υ: 8,25 μ. και βύθισμα: 4,86 μ. Διέθετε 2 μηχανές Körting πετρελαιοκίνητες με ιπποδύναμη 900 ίππων. Ενδεικτική ταχύτητα: 10,6 κόμβοι (επιφάνεια), 7,9 κ. (καταδυόμενο).
Διέθετε δύο τορπιλοσωλήνες εξωτερικούς και έφερε 4 τορπίλες, 34 νάρκες και πυροβόλο καταστρώματος 88 εκατοστών. Το πλήρωμα αποτελούσαν 32 άτομα.
Στο τέλος του Α΄ππ, ο διοικητής του γερμανικού στολίσκου υποβρυχίων στην Πούλα της Κροατίας, Theodor Pullen, έδωσε διαταγή σε όλα τα υποβρύχια του μεσογειακού στόλου να επιστρέψουν στην βάση τους και αφού προμηθευτούν καύσιμα και τρόφιμα, να ξεκινήσουν το ταξίδι τους για την ναυτική βάση του Κίελου. Για όσα δεν ήταν σε θέση να πραγματοποιήσουν το επικίνδυνο και μακρύ αυτό ταξίδι, έδωσε διαταγή να ανατιναχθούν. Ανάμεσα σε αυτά, ήταν και το U-73, το οποίο ανατινάχθηκε στην Πούλα στις 30 Οκτωβρίου του 1918.
Εκατό χρόνια μετά….
Από τις 30 Σεπτεμβρίου έως τις 2 Οκτωβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε στην Κέα με επιτυχία, το 1ο διεθνές συνέδριο και οι θαλάσσιες εκδηλώσεις «100 Years Kea’s Shipwrecks 1916 – 2016», μία συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, του Δήμου Κέας και του Συλλόγου Φίλων Κέας και υπό την αιγίδα και την ευγενική υποστήριξη του Ε.Ο.Τ. και της Unesco Hellas.
Αφορμή για το συνέδριο αποτέλεσαν τα εκατό επετειακά χρόνια μνήμης από τη βύθιση των δύο υπερωκεανείων HMHS Britannic και S/S Burdigala. Στο συνέδριο συμμετείχαν το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, ο Σύλλογος Ερασιτεχνών Αυτοδυτών ΤΗΘΥΣ και περισσότεροι από 140 σύνεδροι και δημοσιογράφοι από 13 διαφορετικές χώρες. Οι ομιλητές ήταν αρχαιολόγοι, ιστορικοί, περιβαλλοντολόγοι και δύτες έλληνες και ξένοι. Μεταξύ των ομιλητών ήταν και ο φίλος και συνεργάτης του ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ, Δημήτρης Γκαλών ο οποίος μας διέθεσε και τα στοιχεία για το γερμανικό υποβρύχιο U-73.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Γρηγοράκης, Γ. (2011). Μαύρη πέτρα, Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος.
Ζούργος, Ι. (2017). Λίγες και μία νύχτες, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Galon, D. (2009). Το υποβρύχιο U-73. Ανακτήθηκε Ιούλιος 7, 2018, από https://keadive.gr (και με την άδεια της: D. Galon and the S/S Burdigala Project Team)
