Έρευνα- κείμενα , Βικτωρία Μαστραντώνη
Εικόνες του Παναγιώτη Μαστραντώνη
Μια προαναγγελθείσα καταστροφή
Οι τραγικότερες ώρες του Ναυτικού Αγώνα της Ελληνικής Επαναστάσεως
Το ΄έγκλημα εις βάρος των ηρωικ’ων Ψαρών, του προπύργιου του Ναυτικού Μας Αγώνα !
Οι ευθυνόμενοι και η προσπάθεια για να καλύψουν τις ευθύνες τους (εάν βέβαια δεν επρόκειτο για μία εκ των προτέρων απόφαση για αυτή τη καταστροφή…)
Αυτόπτης μάρτυς της καταστροφής, ο μπουρλοτιέης Ναύαρχος Κωνσταντίνος Νικόδημος, αναλαμβάνει την εξιστόρηση της αλήθειας μέσα από το σύγγραμά του «ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΉΣΟΥ ΨΑΡΏΝ» τόμος 1ος
Και πάλι Ιούνιος ήταν, όμως του 1822 τότε και συγκεκριμένα στις 6 Ιουνίου νύχτα, όταν ο Κωνσταντίνος Κανάρης πήρε εκδίκηση για τη σφαγή στη Χίο, ανάβοντας με το ίδιο του το χέρι την θρυαλλίδα που ανατίναξε την ναυαρχίδα των Οθωμανών. Σχεδόν κανένας από τους εχθρούς δεν είχε γλυτώσει, και ανάμεσα σε εκείνους και ο ίδιος ο Καρά-Αλής!
Είναι τότε που το «πυρπολικό» μπαίνει στο προσκήνιο με καταστροφικό τρόπο για τον εχθρό στον Αγώνα, και ήταν και από τότε στου Σουλτάνου τη σκέψη ίσως, η καταστροφή των Ψαρών γιατί δεν ήταν μόνον αυτό το συμβάν αλλά και οι πάμπολλες επιδρομές των Ψαριανών στα μικρασιατικά παράλια, ακόμη και από τα προ επαναστατικά χρόνια.
Ακόμη όμως περισσότερο τώρα που όσο προχωρούν τα χρόνια της Επανάστασης, οι τολμηροί Ψαριανοί με τις Γαλιότες τους, φθάνουν στο σημείο να τολμούν τέτοιες επιδρομές ακόμη και μέχρι και μέσα το λιμάνι της Σμύρνης. Είχαν κατακλέψει τα μικρασιατικά παράλια, και είναι αυτός ο τρόπος για να εξοπλίζουν το νησί τους κυρίως μέσα στο 1823, όταν πλέον και η Ελληνική Διοίκηση ξεκάθαρα έχει αποκλείσει την ελπίδα για οποιαδήποτε οικονομική βοήθεια υποστήριξης του στόλου τους.
Και φθάνουμε στην Καταστροφή!
Έχουμε πει πολλά για τις πολλές και έγκαιρες ενημερώσεις της Βουλής των Ψαρών προς την «Σεβαστή Διοίκηση» αναδεικνύοντας μάλιστα αυτές, μέσα από τα σχετικά έγγραφα των Αρχείων, όπως έχουμε ημερολογιακά πάλι μέσω των αρχείων αποδείξει, πόσο άχρηστη ήταν η αποστολή πλοίων των Σπετσών και της Ύδρας, στις 16 και 17 Ιουνίου του 1824 κατ’ εντολή της Διοίκησης, στην Κάσο, τη στιγμή που οι Πρόκριτοι των Σπετσών είχαν ενημερώσει ήδη την Διοίκηση και την Ύδρα, γα την Καταστροφή της Κάσου από την 10η Ιουνίου.
Προς επανάληψη αυτών, παραθέτω αυτολεξεί, μία μόνον παράγραφο από το «ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΝΉΣΟΥ ΨΑΡΏΝ» του Κωνσταντίνου Νικόδημου ΤΌΜΟΣ 1Ος ΣΕΛ. 432.
« Ο επί κεφαλής λοιπόν επικρεμάμενος κίνδυνος ήτον ο Βυζαντινός στόλος, και αυτόν τον κίνδυνον ώφειλε να προλάβη η Διοίκησις πέμπουσα τον ελληνικόν στόλον, και ουχί να πέμψη αυτόν εις Κάσσον της οποίας την καταστροφην είχε μάθει κατά την 10 Ιουνίου από την αναφορά των προκρίτων Σπετσών. Έξ όλων των εγγράφων της Βουλής των Ψαρών κατάδηλον γίνεται ότι οι ψαριανοί είχον έτοιμα τα πλοία των. Τω όντι ειχον ετοιμάσει αυτά αφότου ο οθωμανικός στόλος ήταν εις την Θεσσαλονίκην, δια να εκστρατεύσωσιν εκεί και ματαιώσωσι τους σκοπούς του. Αλλ’ ανέβαλον την έκπλευσίν των, δι’ ούς λόγους ανωτέρο είπον, δηλ. διότι επερίμεναν, κατά την Διαταγήν της Διοικήσεως τα πλοία των συναδέλφων των, και ήτον εις απορίαν πώς δεν έφθανον εις Ψαρά, διότι προσδοκούντες την έλευσίν των από ημέρας εις ημέραν δια να εκστρατεύσωσιν, έπεμπον φύλακας εις το Παλαιόκαστρον και παρετήρουν την θάλασσαν. Ότε δ΄ έβλεπον πλοία ανερχόμενα, ενόμιζον αυτά ως εκείνα των συναδέλφων των και ειδοποίουν την βουλήν. Συνεκινούντο δε τότε οι ψαριανοί και εχαίροντο διότι έμελλον να εκστρατευσωσιν. Ότε δε επλησίαζον τα πλοία και εφαίνοντο ότι ήσαν εμπορικά διαπλέοντα παρά τα Ψαρά, σκυθρωποί εστέναζον. Ενώ δε διέμενεν ο εχθρικός στόλος εις Σίγρι ο τηλέγραφος των Ψαρών ετηλεγράφει καθ΄ ήμέραν περί των πλεόντων έξωθεν του Σίγρι , δέκα έως είκοσιν εχθρικών πλοίων φυλαττόντων τον στόλον από τα ψαριανά πυρπολικά. Οι δε ψαριανοί αναμένοντας αφ΄ενός μέρους την έκπλευσιν του εχθρικού στόλου, επερίμενον όμως από στιγμής εις στιγμήν την έλευσιν των συναδέλφων των, και αγνοούντες πού θα χτυπήση πρώτον ο εχθρός, επροτίμων να χτιπήση αυτούς μάλλον ή τας αδυνάτους νήσους, διότι αφεύκτως θέλει τας καταστρέψει, εάν δεν υπάρχει ο ελληνικός στόλος επί παρουσία του. »
Πάντα οι Ψαριανοί νοιάζονταν και αγωνιούσαν για την τύχη των μικρότερων και αδύναμων νησιών, και ποτέ δεν αρνήθηκαν ή καθυστέρησαν να σπεύσουν σε βοήθειά τους.
Έτσι είχαν λοιπόν τα πράγματα προ της καταστροφής των Ψαρών. Τα πλοία των συναδέλφων τους Υδραίων και Σπετσιωτών, δεν έφτασαν ποτέ γιατί ποτέ δεν πήραν την εντολή από την Διοίκηση για να πάνε εκεί, και οι Ψαριανοί πήραν απελπισμένοι την απόφαση να αγωνιστούν για να σώσουν τα νησί τους στης στεριά, αφού τα δικά τους πλοία από μόνα τους, δεν θα έφταναν για να αντιμετωπίσουν τον τόσο μεγαλύτερο στόλο του εχθρού.
Απελπισμένη η απόφαση των Ψαριανών, που πάρθηκε όμως ομόφωνα, μέσα στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, εκεί όπου όλες οι μεγάλες αποφάσεις των Ψαριανών σε σύναξη παίρνονταν στα Ψαρά. Δυστυχώς , δεν έφτανε για τους Ψαριανούς οι τραγικές ώρες τις καταστροφής που έζησαν, η δυστυχία, οι σκοτωμοί και η εξαθλίωση στην οποία βρεθήκαν, πρόσφυγες από τόπο σε τόπο και όμως συγχρόνως και αγωνιστές ακόμη όπως πάντα και ηρωικοί ναυμάχοι και στις επόμενες ναυμαχίες και μετά την καταστροφή τους, όπου έστω και με τα λίγα πλοία και πυρπολικά που τους είχαν απομείνει, αλλά από πάνω, έπρεπε και να κατηγορηθούν ακόμη, ότι δήθεν δεν είχαν εγκαίρως ενημερώσει την Κυβέρνηση και τα δύο άλλα νησιά Ύδρα και Σπέτσες για να σπεύσουν να τους βοηθήσουν και αυτό λέει το είχαν κάνει, από δήθεν εγωισμό για να μη δείξουν ότι τους είχαν ανάγκη! Πράγματα ανήκουστα αλλά και κακοήθη! Έχουμε δώσει όλη την επιστολογραφία μέσα από τα Αρχεία της εποχής, με την βοήθεια πάντα του Κωνσταντίνου Νικόδημου και μέσα από τα αδιάψευστα στοιχεία που μας δίνει .
Και δεν είναι ο μόνος ο Κ. Νικόδημος που μας μιλάει για όλα αυτά, γιατί πράγματι και εις «ΤΑ ΣΠΕΤΙΣΙΩΤΙΚΆ» του Αναργύρου όλα αυτά συμπεριλαμβάνονται. Μόνο στο πόνημα του ο Αντώνιος Λιγνός, μας παραπέμπει απλά με κάποια στοιχεία, στα
«ΑΡΧΕΊΑ ΤΗΣ ΥΔΡΑΣ» για να τα ανακαλύψουμε. Όμως υπάρχουν, όλα υπάρχουν, για να αποδεικνύουν την απρεπή συμπεριφορά μέχρι και ολοφάνερη κοροϊδία της «Ελληνικής Προσωρινής Κυβέρνησης» τότε κατά τα τραγικά συμβάντα, εις βάρος των Ψαριανών !
Και εάν αυτό σας φαίνεται απίθανο ίσως, και για όσους δύσκολα θα μπορούσαν να το πιστέψουν ότι θα ήταν ποτέ δυνατόν αυτό να έχει πράγματι συμβεί , Δεν έχω παρά να επαναλάβω εδώ τώρα , το έγγραφο ΠΕΡ. β΄ αριθ.1955, Τη 17 Ιουνίου 1824, εν Ναυπλίω. (δηλαδή την Ημέρα ακριβώς που είχε αναχωρήσει από την Ύδρα η Υδραίικη μοίρα και μία ημέρα πριν η Σπετσιώτικη για την Κάσσο…). Διαβάζουμε…. «ΠΡΟΣΩΡΙΝΉ ΔΙΟΊΚΗΣΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΟΣ. Το Εκτελεστικόν Σώμα Ο Πρόεδρος ΓΕΏΡΓΙΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΏΤΗΣ.
Προς εσάς ευγενεστάτους προκρίτους της Ν. Ψαρών. Έλήφθη η αναφορά σας από τας 12 του τρέχοντος και η υπ άριθ, 1193. Εξ αυτής βεβαιούται η Διοίκησις όσην πεποίθησιν πατριωτισμού, καρτερίας και γενναιοτητος συνέλαβε δια τους ανδρείους ψαριανούς, και όση ελπίδαν ελληνικής προόδου και και καταδιωγμού εχθρικού έχει, από τους απτοήτους σας προμάχους ναύτας. Σείς ενώ περιμένετε περίστασιν, και αύθις τους εχθρούς να τρομάξετε, ειξεύρετε ότι και όλοι οι ‘Ελληνες στέκονται προσεκτικοί να χειροκροτήσωσι τον ελληνικόν στόλον. Χθές έλαβεν η Διοίκησις την χαροποιόν αγγελίαν, ότι εξέπλευσαν τα Υδραιοσπετσιώτικα πλοία, και ελπίζει μέχρι τούδε να έφθασαν αυτόθι και συνεννοηθήτε καθ όλα. Εκπλεύσατε λοιπόν κύριοι και τα υμέτερα πλοία, οδηγηθήτε από τας περιστάσεις και τα εχθρικά κινήματα και συφώνως πράξατε ότι περιμένει πάλιν το ενεστώς να ιδή από τας τρείς ναυτικά νήσους, δεν είναι αμφιβολία ότι αι νήσοι του Αιγαίου πελάγους θέλει εμψυχωθώσι από την παρουσίαν σας και θέλει πράξωσιν εναντίον του εχθρού μεγάλα κατορθώματα.»
Εάν δεν ήταν τελικά αυτό η «μεγίστη» κοροϊδία εκ μέρους της Διοικήσεως εις βάρος των Ψαριανών τη στιγμή που είναι αυτή η ίδια η οποία έχει δώσει την εντολή στα Υδραιοσπετσιότικα πλοία να πλεύσουν προς Κάσσο και όχι προς Ψαρά ! Και αυτό είναι που με αυτά τα λόγια είμαι εγώ που το εκφράζω, γιατί ο Κωνσταντίνος Νικόδημος , από τον οποίο έχουμε όλα αυτά τα στοιχεία μέσω των αρχείων τα οποία παραθέτει, είναι περισσότερο συγκρατημένος στις παρατηρήσεις του , απλά αναφέροντας αυτολεξεί στη σελίδα 435 του 1ου τόμου του «ΥΠΟΜΝΉΜΑΤΟΣ» του τα εξής..
«Τέλος πάντων εστάλη εις τους ψαριανούς διαταγή, ουχί ειλικρινής.» ! και αυτό μόνον… Έχει δε, τη λεπτότητα να αναφέρει στη σελίδα 436 του ιδίου τόμου, αυτολεξεί πάλι μεταφέρω εδώ, σχετικά με τις τότε εντολές, της προσωρινής Κυβέρνησης, προς Σπετσιώτες και Υδραίους για να εκπλεύσουν τα πλοία τους για την Κάσσο. Και μας λέει ο Νικόδημος «Εξιστορών των ψαριανών τα γεγονότα, ως ψαριανός, δεν επιφέρω κρίσιν επί των τελευταίων τούτων διαταγών. Αφήνω εις τον αναγνώστην να εννοήση τον σκοπόν προς τον οποίον εγράφησαν, αφήνω εις τον αναγνώστην να εννοήση εάν η αποστολή των πλοίων εις Κάσσον εγένετο από σκοπού ή όχι.»
Μα επιτέλους , τι περίμενε εκείνη η ανεκδιήγητη Προσωρινή Διοίκησης της Ελλάδος του 1824, ότι τα επίσημα αρχεία του Ελληνικού Κράτους θα εξαφανιζόντουσαν, επειδή καταστράφηκαν τα Ψαρά , και θα είχαν έτσι το δικαίωμα να διατυμπανίζουν ακόμη και ότι ήσαν οι ίδιοι οι Ψαριανοί υπαίτιοι για την ίδια καταστροφή τους, δήθεν γιατί δεν είχαν εγκαίρως ενημερώσει για τον επερχόμενο κίνδυνο ! Και όμως το έκαναν ! Και επειδή εγώ εδώ τώρα δεν προτίθεμαι λόγω χώρου και χρόνου να σας μεταφέρω όλα όσα άθλια έχουν αναφερθεί περί αυτού, Σας προκαλώ όσους ενδιαφέρεστε να διαβάσετε τις εμπεριστατωμένες απαντήσεις του Κωνσταντίνου Νικόδημου μέσα από το «ΥΠΌΜΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΉΣΟΥ ΨΑΡΏΝ» από σελίδα 436 και εφεξής…… Αυτολεξεί μεταφέρω μόνον ένα ελάχιστο μέρος από τα λόγια του , από τη σελίδα 437 πρώτη παράγραφος, όπου με πικρία ολοφάνερη αλλά και την διακριτικότητα και την ευγένεια του που του υπαγορεύει ο χαρακτήρας του, δε μπορεί όμως να μην παρατηρήσει με βαθιά την πικρία που νοιώθει.
«Οι συγγραφείς επιβαρύνουσι τους ψαριανούς εξ αγνοίας, ο δε Τσαμαδός εξ εθελοκακίας , διότι τα καταχωρισθέντα έγγραφα δηλούσι την πρόσκλησιν των υδραίων και σπετσιωτών! » Φανερό ότι από ιστορικούς που δεν γνώριζαν θα μπορούσε ίσως να το δεχτεί αλλά και όχι και από συναδέλφους και συμπολεμιστές.
Εμείς σίγουρα μέσα από τη μελέτη μας όμως , μέσω των αρχείων που μας δίδονται, μπορούμε να γνωρίζουμε για το πόσοι αλλά και ποιοί , έχουν κατηγορήσει αδίκως τους Ψαριανούς σχετικά με την καταστροφή τους, σαν να μην έφτανε η αθλιότητα και τα βάσανα στα οποία είχαν περιπέσει αλλά από φθόνο, εκείνο που τόσο διακριτικά το χαρακτηρίζει ο Νικόδημος ως «εθελοκακία»… Όποιος πράγματι ενδιαφέρεται για την αλήθεια δεν θα του ήταν δύσκολο να τα μάθει, μια και εγώ δεν προτίθεμαι να το κάνω εδώ τουλάχιστον σε αυτές τις καταγραφές.
Και αυτό γιατί, όπως και να είναι, η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΉ ΤΩΝ ΨΑΡΏΝ δυστυχώς επετεύχθη, μένοντας τελικά οι Ψαριανοί δίχως συμμάχους και συμπολεμιστές, για να αντιμετωπίσουν από μόνοι τους τις δυνάμεις τις τεράστιες του εχθρού.
Απέδειξαν με την θυσία τους, ότι ήσαν αποφασισμένοι να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων, και το απέδειξαν όχι μόνον προς Κυβέρνηση και τους υπολοίπους Έλληνες, αλλά ακόμη και σε εκείνους που ευρίσκοντο τότε μαζί τους επάνω στο νησί, είτε ως φιλοξενούμενοι πρόσφυγες από άλλα μέρη της Ελλάδος, και όσοι είχαν ελευθερωθεί από τους Ψαριανούς από τόπου της Μικράς Ασίας, είτε όμως και ως μαχητές, αφού δεν ξεχνάμε το μισθοφορικό σώμα στρατού που οι Ψαριανοί διατηρούσαν για ασφάλεια επάνω στο νησί τους. Όλους έπρεπε να τους υπερασπιστούν. Οχύρωσαν το νησί τους ακόμη και με κανόνια από τα ίδια τους τα πλοία, που δεν θα ήσαν δυνατόν τελικά, αφού έμειναν μόνοι τους, μόνον με αυτά, να αντιμετωπίσουν τον εχθρό στη θάλασσα. Έφτιαξαν οχυρά τόσα όσα μπόρεσαν και στα περισσότερο επικίνδυνα σημεία του νησιού, όπου θα μπορούσαν τα εχθρικά πλοία να αποβιβάσουν τα πολυάριθμα στρατεύματα που έφεραν μαζί τους. Περικυκλώθηκαν, και από πολλά σημεία του νησιού δέχτηκαν τις ολέθριες επιθέσεις. Τραγικές οι περιγραφές! Δεν αντέχω να τις μεταφέρω. Άλλωστε εκείνοι που πραγματικά νοιάζονται μπορούν να τις βρουν και να τις διαβάσουν .
Εκτός από τις μαρτυρίες του Νικόδημου, ένα ακόμη ανάγνωσμα που βρίσκεται στην βιβλιοθήκη των Ψαρών . «ΗΜΕΡΟΎΣΙΑ ΣΥΜΒΆΝΤΑ ΤΗΣ ΑΛΏΣΕΩΣ ΤΩΝ ΨΑΡΏΝ» , ΤΟΥ ΙΕΡΈΩΣ ΜΙΚΈ ΔΟΎΚΑ, Ερμούπολη 1884. Αντίγραφό του έχω από την θαυμάσια Βιβλιοθήκη των Ψαρών και θα προσπαθήσω να την φτιάξω σε pdf για όποιον πραγματικά ενδιαφέρετε και με αίτημά του, να του το στείλω στο e-mail του.
Η στρατιωτική δύναμη τότε επάνω στα Ψαρά, ήταν περί τους τρείς χιλιάδες άνδρες, ήτοι 1300 Ψαριανοί, 700 Πάροικοι και 1027 μισθωτοί στρατιώτες, εκείνοι τους οποίους όπως γνωρίζουμε, με δικά του έξοδά συντηρούσαν οι Ψαριανοί πάνω στο νησί τους για να προστατεύουν τα γυναικόπαιδα όταν οι ίδιοι απουσίαζαν με τα πλοία τους στις ναυμαχίες.
Η επανάληψη της θυσίας του Ζαλόγγου μετά από 20 χρόνια εδώ πάλι , στα μαρτυρικά, ηρωικά αλλά ανυπεράσπιστα αφημένα στην τύχη τους Ψαρά. Όσες γυναίκες δεν κατάφερναν να σωθούν ρίχτηκαν στη θάλασσα με τα παιδιά τους για να αποφύγουν τα μαρτύρια της αιχμαλωσίας από τους Τούρκους, τους εξευτελισμούς και τις ατιμώσεις. Δεν στάθηκε δυνατόν ούτε ακόμη και στον Πρέσβη της Ρωσίας τότε στα Ψαρά, τον ψαριανό Γεώργιο Κομνηνό, να γλυτώσει τα γυναικόπαιδα που προσέτρεξαν σε εκείνον για βοήθεια αφού και ό ίδιος έπεσε θύμα της θηριωδίας των Τούρκων !
Όταν οι ψαριανοί πυρπολητές μας αφηγείται ο ΝΙΚΌΔΗΜΟΣ όντας και ο ίδιος ένας από εκείνους, ζήτησαν στις 17 Ιουνίου την άδεια από την Βουλή, αυτολεξεί «…δια ν’ απέλθουν στο Σίγρι, δια να επιτεθούν δια των πυρπολικών των κατά την νύχτα εναντίον του ηγκυροβολημένου εκεί εχθρικού στόλου, η πρόταση αυτή δεν ενεκρίθη, λόγω της επικρατούσης νηνεμίας…»
Έτσι όλα παίχτηκαν εκεί πάνω στη Γή των Ψαρών, «όταν την 20η Ιουνίου του 1824, έπνευσεν ελαφρός βοριάς, μελτέμι, και ο οπτικός τηλέγραφος ύψωσε σήματα δηλούντα, ότι ο εχθρικός στόλος αποπλεύσας εκ Μυτιλήνης, έλαβε κατεύθυνσιν προς τα Ψαρά»!
«Πάνω στο νησί, ο αριθμός των πυροβόλων της ξηράς και των πλοίων υπερέβαινε τα 310. Την στρατιωτικήν δύναμιν είχον χωρίσει εις δέκα σώματα εκ 250 περίπου ανδρών έκαστον.»
Οι μαρτυρικοί τόποι άμυνας των Ψαρών βάφτηκαν με το αίμα των υπερασπιστών τους. Από τον κάβο του Αγίου Γεωργίου, από το Παλαιόκαστρο και την Πούντα του Ρούσσου και έως του Μαρκάκη τον κάβο και τον ορμίσκο Λήμνου, ενώ τα πλοία των Ψαριανών παρακολουθούσαν με τέτοιο τρόπο τοποθετημένα γύρω από το νησί την πορεία του εχθρικού στόλου.
Στο Παλαιόκαστρο, βρέθηκαν 85 Ψαριανοί και οι οπλαρχηγοί Ράδιος και Άγγελος με 45 στρατιώτες κατά αρχάς και στη συνέχεια και άλλοι ακόμη για να φθάσουν στον αριθμό των εκατόν πενήντα, και μαζί και γυναικόπαιδα που σκαρφάλωσαν εκεί από την πόλη. Το τέλος πλησίαζε και στον ναό του Αγίου Ιωάννου συγκεντρώθηκαν για συμβούλιο, οι Ανδρ. Μοναρχίδης, Αλ. Μαμούνης, Αντ. Βρατσάνος μαζί και ο γέροντας πατέρας του, Δημήτριος Βρατσάνος, Πρόεδρος τότε της Βουλής των Ψαρών, μαζί τους και οι οπλαρχηγοί Ράδος και Άγγελος.
Ο Δημήτριος Κοτζιάς προτείνει «να μήν καούν, και υπάγουν θράσιοι» αλλά στήθος με στήθος να πολεμήσουν και να πέσουν μαχόμενοι.. Στην πυριτιδαποθήκη να συγκεντρωθούν τα γυναικόπαιδα και κάποιος να είναι έτοιμος, τη σωστή στιγμή να βάλει φωτιά για να την ανατινάξει, παίρνοντας μαζί τους και όσους από τους Τούρκους θα είχαν πλησιάσει.
Έτοιμος ο Αντώνιος Βρατσάνος ! Γιός του Προέδρου της Βουλής των Ψαρών, μαζί και ο γέροντας Πρόεδρος Δημήτριος Βρατσάνος στο πλάι του γιού του, εκεί μέχρι το τέλος. Του ζήτησε ο Αντώνης συγχώρεση και του φίλησε το χέρι πριν ανάψει το φιτίλι.
Και ήταν τότε , 22 Ιουνίου 2024 , ημέρα Κυριακή και δεν σώθηκε κανένας…….
