Κείμενο: Άρης Μπιλάλης
Το 1937 ναυπηγήθηκε στα ναυπηγεία Ewald Berninghaus στη Κολωνία της Γερμανίας, ένα σκάφος ποτάμιων και παράκτιων πλοών για την εταιρία Wilhelm Baumgarten που είχε την έδρα της στο Αμβούργο. Το 210 κ.ο.χ.1κόροι ολικής χωρητικότηταςπλοίο που ονομάστηκε STÖRTEBEKER είχε μήκος 39,7 μέτρων και πλάτος 6,8. Το κινούσε μια προπέλα που έπαιρνε κίνηση από μια εξακύλινδρη πετρελαιομηχανή τύπου Humboldt Deutz 300 ίππων και μπορούσε να αναπτύξει μέγιστη ταχύτητα 9 κόμβων. Διέθετε δυο κουβούσια2μεγάλα ανοίγματα στο κατάστρωμα για να διέρχεται το φορτίο στα κύτη ανάμεσα στα οποία ήταν τοποθετημένος ένας ιστός με μπίγες, εξοπλισμός απαραίτητος για τα μικρά λιμάνια όπου προσέγγιζε και τα οποία συχνά δεν διέθεταν ικανές υποδομές για να πραγματοποιείται η φορτοεκφόρτωση του σκάφους. Σε αυτόν τον ιστό μπορούσε να τοποθετηθεί και ιστιοφορία ως βοηθητική πρόωση δίνοντας στο σκάφος επιπλέον ταχύτητα 2 κόμβων.
Το 1942 το σκάφος επιτάχθηκε από το γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό και κατόπιν εντάχθηκε στο Gruppe Süd. Στα μέσα του 1943 οι Γερμανοί μετέφεραν έναν σημαντικό αριθμό πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα με σκοπό να υποστηρίξουν τις εκεί πολεμικές επιχειρήσεις και το STÖRTEBEKER ήταν ένα από αυτά. Προκειμένου να φθάσει στον προορισμό του, το σκάφος κόπηκε σε τμήματα που μεταφέρθηκαν από ξηράς στην παραδουνάβια πόλη Deggendorf, στη νοτιοανατολική Γερμανία. Tα τμήματα συναρμολογήθηκαν σε ένα τοπικό ναυπηγείο και το STÖRTEBEKER κατόπιν έπλευσε μέχρι το Korneuburg της Αυστρίας όπου τοποθετήθηκε αντιαεροπορικός οπλισμός. Από εκεί συνέχισε το ταξίδι του για τη Μαύρη Θάλασσα και τον Σεπτέμβριο του 1943 κατέπλευσε στο Kertsch όπου έδρασε ως vorpostenboot, δηλαδή ως παράκτιο περιπολικό σκάφος. Ήταν ένα από τουλάχιστον είκοσι παρόμοια σκάφη που στάλθηκαν δια μέσω των μεγάλων ποταμών της Κεντρικής Ευρώπης στη Μαύρη Θάλασσα για να ενισχύσουν τη δράση του γερμανικού στρατού στην περιοχή. Όταν ο σοβιετικός στρατός απώθησε τις γερμανικές δυνάμεις προς τα δυτικά, τα σκάφη αυτά έχασαν το ρόλο τους ενώ κινδύνευαν να βρεθούν σε εχθρικό χώρο. Έτσι αποφασίστηκε να προωθηθούν στο Αιγαίο μέσω των Στενών, προκειμένου να συνεισφέρουν στις συνεχιζόμενες γερμανικές επιχειρήσεις στον ελληνικό χώρο. Το STÖRTEBEKER κατέπλευσε στο Αιγαίο το Μάιο του 1944 μαζί με τα επίσης πλοία παράκτιων πλοών SEEADLER, HORST, GRETE-ADELE και MERKUR. Ακολούθως χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά πυρομαχικών προς τις γερμανικές δυνάμεις της Κρήτης.
Περί τις 12 Οκτωβρίου 1944 το STÖRTEBEKER απέπλευσε από την Κρήτη προς την Θεσσαλονίκη μεταφέροντας ένα πολύτιμο φορτίο οβίδων πυροβολικού. Η αποστολή ήταν εξαιρετικά ριψοκίνδυνη καθώς το νότιο Αιγαίο ελεγχόταν ήδη από τις βρετανικές ναυτικές δυνάμεις που σταδιακά προωθούνταν προς το βόρειο Αιγαίο. Για αυτό και οι Γερμανοί χαρακτήρισαν το ταξίδι του ως «διάσπασης αποκλεισμού». Το πλοίο αναμενόταν να φθάσει στον προορισμό του στις 16 Οκτωβρίου, αλλά παρέμεινε άφαντο. Τέσσερεις μέρες αργότερα οι Γερμανικές αρχές ανέφεραν πως πληροφορήθηκαν από έμπειρο πλοίαρχο την ύπαρξη ενός προσαραγμένου πλοίου στην περιοχή του Αγιόκαμπου το οποίο αναγνωρίστηκε πως ήταν το STÖRTEBEKER. Οι Γερμανοί εικάσανε ότι είχε προσκρούσει σε μια παρασυρθείσα φίλια νάρκη και εξαιτίας των ζημιών του προσαράχθηκε. Το πλήρωμα δεν έδωσε σημεία ζωής και καθώς η περιοχή ελεγχόταν από τους αντάρτες εκτιμήθηκε ότι είχαν αιχμαλωτιστεί ή εκτελεστεί. Ωστόσο οι ελληνικές πηγές προσφέρουν μια διαφορετική εκδοχή.
Τον Απρίλιο του 1945 σε αλληλογραφία μεταξύ ελληνικών και βρετανικών αρχών με θέμα «πλοία υπό ασαφές νομικό καθεστώς» αναφέρεται ότι ένα πλοίο με το όνομα ΣΚΥΡΟΣ βρισκόταν στο Βόλο και του αποδίδεται το προηγούμενο όνομα Ayios Kambos (σ.σ. Αγιόκαμπος). To ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΣ συμπεριλαμβάνεται σε έγγραφο με τα πλοία που παραδόθηκαν από το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (Ε.Λ.Α.Ν.) Παγασητικού στις βρετανικές αρχές του Βόλου τον Ιανουάριο του 1945. Το σκάφος περιγράφεται από το Ε.Λ.Α.Ν. ως «Πλοίο σιδηρούν 500 τόνων γερμανικό. Ήλθεν από το Δούναβη. Πιάστηκε σε ναυμαχία αφού προηγούμενα τα πυροβόλα μας του επέφεραν πολλές ζημιές. Είχαμε 9 νεκρούς και 15 τραυματίες. Γερμανοί αιχμάλωτοι 26, νεκροί 12.» Από αφηγήσεις ανταρτών του Ε.Λ.Α.Ν. που δόθηκαν στην Νίτσα Κολιού προκύπτει ότι το STÖRTEBEKER έπλεε προς νότο κοντά στις ακτές νοτίως του Αγιόκαμπου όταν στις 14 Οκτωβρίου έγινε στόχος του πυροβολικού του 54ου Συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. Το σκάφος υπέστη ζημιές, ακινητοποιήθηκε και ακολούθησε εμπλοκή με σκάφη της 4ης Μοίρας του Ε.Λ.Α.Ν. κατά την οποία σκοτώθηκε ένας Γερμανός. Τα υπόλοιπα είκοσι μέλη του πληρώματος αιχμαλωτίστηκαν ενώ το STÖRTEBEKER προσαράχθηκε και λαφυραγωγήθηκε από τους αντάρτες. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από το Βόλο, ένα σκάφος του Ε.Λ.Α.Ν. ρυμούλκησε το πλοίο, που είχε μετονομαστεί σε ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΣ, στον Βόλο όπου ξεκίνησε να επισκευάζεται. Τον Ιανουάριο του 1945 παραδόθηκε στις βρετανικές αρχές του Βόλου που ήρθαν σε συνεννόηση με τις αντίστοιχες ελληνικές για να καθορίσουν την τύχη του.
Στο βιβλίο «Εν καιρώ πολέμου» αναφέρεται ότι το σιδηρούν πλοίο ΣΚΥΡΟΣ αποτέλεσε ελληνική λεία πολέμου, αναγνωρίστηκε δηλαδή από την ελληνική κυβέρνηση ως πρώην εχθρικό σκάφος και κατασχέθηκε. Πράγματι, έγγραφα που εντοπίστηκαν στο αρχείο της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού πιστοποιούν ότι στις 24 Ιανουαρίου 1945 το σκάφος παραδόθηκε από τις βρετανικές αρχές στην Ναυτική Διοίκηση Βόλου. Στις 26 Απριλίου 1945 κατασχέθηκε ως λεία πολέμου και εγράφη στο ειδικό νηολόγιο κατασχεμένων πλοίων Βόλου με αριθμό 1 και με το όνομα ΣΚΥΡΟΣ. Σύμφωνα με αναφορά της Ν.Δ. Βόλου το πλοίο είχε ημιβυθιστεί στον Αγιόκαμπο όταν εβλήθη από βρετανικά αεροσκάφη και κατόπιν καταλήφθηκε από το Ε.Λ.Α.Ν. που του έδωσε το όνομα ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΣ. Η αναφορά στον τρόπο που είχε απολεσθεί το σκάφος έχει ενδιαφέρον καθώς σε γερμανική αναφορά της 19ης Οκτωβρίου αναφέρεται ότι εχθρικά αεροσκάφη επιτέθηκαν σε άλλα γερμανικά σκάφη στην περιοχή Πλαταμώνα-Θερμαϊκού. Η Ν.Δ. Βόλου κατέγραψε ότι το σκάφος στεγανοποιήθηκε με επικόλληση μεταλλικών επιθεμάτων, ενώ τα ρήγματα καλύφθηκαν εσωτερικά με χρήση τσιμέντου. Έφερε ένα κατεστραμμένο πυροβόλο σε πυργίσκο στην πλώρη, το όνομα του αναγραφόταν στην καμπάνα της πλώρης, ενώ μια από της λέμβους έφερε το όνομα W.Baumgartner (Σ.Σ. ήταν το όνομα του ιδιοκτήτη). Χαρακτηρίστηκε σιδηρούν ποταμόπλοιο (μπάριζα). Καθότι βρέθηκε να φέρει σήματα του Ερυθρού Σταυρού παρέμεινε το ερώτημα αν είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν ως νοσοκομειακό ή αν έφερε τα σήματα απλώς για να αποφύγει τυχόν εχθρικές επιθέσεις. Το σκάφος είχε ανάγκη επισκευών που πραγματοποιήθηκαν από προσωπικό του Β.Ν. από το Μάρτιο έως τα τέλη Απριλίου 1945. Κατόπιν το ΣΚΥΡΟΣ στάλθηκε στον Πειραιά παραλαμβάνοντας καθοδόν και ένα φορτίο ξυλείας από τους Ωρεούς.
Ένα μήνα αργότερα επιτάχθηκε και διατέθηκε στην κρατική Διεύθυνση Θαλασσίων Μεταφορών (Δ.Θ.Μ). Έτσι το ΣΚΥΡΟΣ ταξίδεψε το 1945-47 σε ακτοπλοϊκά δρομολόγια σε όλο το Αιγαίο μεταφέροντας εμπορεύματα αλλά ενδεχομένως και επιβάτες. Τον Μάιο του 1947 το Δικαστήριο Λειών Πολέμου επικύρωσε την κατάσχεση του σκάφους. Παρότι προέκυψαν αμφιβολίες για το αν ήταν εμπορικό σκάφος ή βοηθητικό πολεμικό, υπήρχε η βεβαιότητα ότι ήταν εχθρικό.
Το πλοίο εντάχθηκε στο ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό στις 21 Νοεμβρίου 1947 και παραδόθηκε στη Διεύθυνση Φάρων με κυβερνήτη το Σημαιοφόρο Γ. Διονυσίου και πλήρωμα 19 ατόμων. Με βάση έγγραφα του Π.Ν. που διατηρεί η Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, το πλοίο ΣΚΥΡΟΣ, εκτοπίσματος 350 τόνων και αγνώστου προηγούμενου ονόματος, ναυπηγήθηκε το 1936 στη Γερμανία και περιήλθε στο Π.Ν. από τη Δ.Θ.Μ. Οι διαστάσεις καταγράφηκαν ως 40 μέτρα μήκος και 6,8 πλάτος, ενώ έφερε μια πετρελαιομηχανή Deutz 300 ίππων. Η χρονική αλληλουχία και τα τεχνικά χαρακτηριστικά συνάδουν στο ότι το ΣΚΥΡΟΣ του Πολεμικού Ναυτικού ήταν το πρώην GESINE. Μετά την ένταξη του στο Στόλο, το πλοίο εξοπλίστηκε με ένα δίδυμο πολυβόλο Colt Browning 0,5” και μετά την είσοδο της χώρας στο ΝΑΤΟ έλαβε τον διακριτικό αριθμό A-487. Υπηρέτησε ως Πλοίο Ανεφοδιασμού Φάρων επί είκοσι έξι χρόνια, μέχρι τον παροπλισμό του στις 23 Μαρτίου 1973.
Μετά από τριετή παροπλισμό το ΣΚΥΡΟΣ εκποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 1976 στον ιδιώτη Απ. Μεγαλοοικονόμου και νηολογήθηκε στον Πειραιά με αύξων αριθμό 5861, αλλά λανθασμένα καταχωρήθηκε ότι είχε ναυπηγηθεί το 1948. Δυο μήνες αργότερα το πλοίο που ανακαταμετρήθηκε ως 142 κ.ό.χ. με διαστάσεις 39,95 x 6,44 μέτρα, μετονομάστηκε σε ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ. Έτσι το σκάφος επανήλθε σε εμπορικά καθήκοντα, ενώ αργότερα ένας γερανός αντικατέστησε το κατάρτι με τις μπίγες.
Το Φεβρουάριο του 1995 το σκάφος πουλήθηκε στον Χρ. Χατζηιωάννου και μετανηολογήθηκε στον Βόλο με αύξοντα αριθμό 60. Στη συνέχεια πέρασε στην Ν.Ε. Ευαγγελίστρια Σκοπέλου και τελικά στον Κων. Πανορμίτη. Κατά την πάροδο των ετών το ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ απέκτησε νέα μεγαλύτερη υπερκατασκευή, ενώ στην τελευταία περίοδο του υπό ελληνική σημαία χρησιμοποιήθηκε ως αμμοληπτικό.
Το Μάρτιο του 2010 διεγράφη από τα ελληνικά νηολόγια λόγω πώλησης του σε αλλοδαπή εταιρία και μετονομάστηκε σε ΤΟΜΚΟ ενώ ύψωσε σημαία Βολιβίας. Το Φεβρουάριο του 2011 το ΤΟΜΚΟ εντοπίστηκε από σκάφος του Λιμενικού να πλέει στα ανοιχτά της Ύδρας και σε έλεγχο που ακολούθησε βρέθηκε να μεταφέρει 4.171 κιβώτια με λαθραία τσιγάρα αξίας 4,2 εκατομμυρίων ευρώ. Το εξαμελές πλήρωμα συνελήφθη και το παράνομο φορτίο κατασχέθηκε και αργότερα καταστράφηκε σε χωματερή. Κατά δήλωση του πλοιάρχου του είχε αποπλεύσει από την Τουρκία με προορισμό την Αλβανία. Το ΤΟΜΚΟ κατασχέθηκε και έδεσε στο Ναύπλιο όπου παρέμεινε μέχρι τον Ιούλιο του 2012 οπότε και ρυμουλκήθηκε στην Ελευσίνα. Κατόπιν μεταφέρθηκε στα Αμπελάκια της Σαλαμίνας όπου παρέμεινε παροπλισμένο. Το γηραιό σκάφος κατάφερε να βρει μια νέα απασχόληση οπότε τον Φεβρουάριο του 2015 οδηγήθηκε σε παρακείμενο ναυπηγείο όπου επισκευάστηκε παίρνοντας το όνομα MELANI και υπό σημαία Τόγκο. Το άλλοτε πλοίο φάρων του Πολεμικού Ναυτικού ρυμουλκήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021 στην Αλιαγά της Τουρκίας όπου διαλύθηκε, τερματίζοντας έτσι την επί οχτώ δεκαετίες παρουσία του στις ελληνικές θάλασσες.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Groener Erich, The German Warships 1815-1945, vol. 8/2, Bonn, 1993.
Κολιού Νίτσα, Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-1944, Τόμος Β’, Βόλος, 1985.
Ντούνης Χρήστος, Εν καιρώ πολέμου, Τζέι & Τζέι Ελλάς, Αθήνα, 2003
Παπαδόπουλος Δημήτρης, ΕΛΑΝ 1943-1945, περιοδικό Πολεμικές Σελίδες, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2007
Αρχείο Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού
Γερμανικό Ημερολόγιο Πολέμου Ναυάρχου Αιγαίου
Νηολόγιο Πειραιώς
Lloyd’s Register
