Γράφει ο Χρήστος Αμπατζής
Η ναυμαχία της Λήμνου αποτέλεσε όχι μόνο την δεύτερη ναυμαχία των Βαλκανικών Πολέμων αλλά και την κατοχύρωση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο.
Μετά την νικηφόρο έκβαση της ναυμαχίας της Έλλης, το σύνολο του Βασιλικού Ναυτικού πανηγύριζε την περίλαμπρη νίκη. Ο μόνος που παρέμενε, περιέργως, κατηφής, ήταν ο Ναύαρχος Κουντουριώτης. Μέσα στο κλίμα ευφορίας, ο Υδραίος αξιωματικός έσφιγγε τα κιάλια στα χέρια και κοίταζε βλοσυρά τον Τουρκικό Στόλου να χάνεται μέσα στα στενά του Ελλησπόντου. Η στάση αυτή παραξένεψε το επιτελείο του, με τον Πλοίαρχο Δούσμανη να δίνει φωνή στις σκέψεις όλων. Προς τί αυτή η αντίδραση; Οι Τούρκοι ηττήθηκαν. Φεύγουν. Βρόντηξε ο Υδραίος. Και που φεύγουν; Μπορεί να ξαναβγούν! Ποια νίκη; Κανένα τους πλοίο δεν βυθίστηκε! Οι παρατηρήσεις του ήταν ορθές.
Η νηνεμία πριν την καταιγίδα
Στις 8 Δεκεμβρίου τουρκικά πλοία εντοπίστηκαν στην είσοδο του Ελλησπόντου. Την επομένη το πρωί, στις 08:30, μοίρα του Τουρκικού Στόλου, με επικεφαλής το καταδρομικό «Medjidieh», ακολουθούμενο από το ανιχνευτικό «Berk I Chatret» και 4 αντιτορπιλικά κλάσης «Nuhum I Hamiyet», φάνηκε εξερχόμενη των Στενών. Μάλιστα, επί του «Medjidieh» επενέβαινε ο ίδιος ο Τούρκος Ναύαρχος. Επρόκειτο περί μιας επιθετικής ανίχνευσης και, σε περίπτωση που οι συνθήκες το επέτρεπαν, διάσπασης του ελληνικού κλοιού.
Τα περιπολούντα ελληνικά σκάφη σήμαναν συναγερμό και αμέσως έλαβαν θέσεις μάχης. Στις 09:15, απέναντι στην τουρκική μοίρα, παρατάχθηκαν έξι ελληνικά αντιτορπιλικά. Επρόκειτο για τα θηρία «Λέων», «Αετός», «Ιέραξ», «Πάνθηρ», καθώς και τα «Θύελλα» και «Βέλος». Ακολούθησε δίωρη αναμέτρηση, περιορισμένης κλίμακας, με τους Τούρκους να πιέζουν τα ελληνικά πολεμικά, τα οποία υστερούσαν σε ισχύ πυρός.
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθεί η δράση του υποβρυχίου «Δελφίν», με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Παπαρρηγόπουλο. Έχοντας εντοπίσει το «Medjidieh», το υποβρύχιο πραγματοποίησε την πρώτη παγκοσμίως υποθαλάσσια εκτόξευση τορπίλης. Ατυχώς, η, γαλλικής κατασκευής, τορπίλη, απεδείχθη ελλαττωματική και δεν κατάφερε επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Η όλη σύγκρουση κράτησε ως τις 11:30. Τότε έκανε την εμφάνισή του στον ορίζοντα ο «Αβέρωφ» πλέοντας πάση δυνάμει προς το πεδίο της αναμέτρησης. Αμέσως, τα τουρκικά πλοία ανέκρουσαν πρύμνη και υποχώρησαν ταχύτατα προς την ασφάλεια των Στενών καθώς δεν ήταν διατεθειμένα να διακινδυνεύσουν μια σύγκρουση με το «Σεϊτάν βαπόρ», γεγονός που εξόργισε τον Κουντουριώτη.
Ο απολογισμός της αψιμαχίας ήταν ο εξής. Το «Medjidieh» είχε δεχτεί τέσσερα βλήματα και τα υπόλοιπα πλοία περισσότερα, μετρώντας 25 νεκρούς αλλά χωρίς να έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές. Στον αντίποδα, τα ελληνικά αντιτορπιλικά εξήλθαν της αναμέτρησης αλώβητα. Μόνο το «Δελφίν» είχε υποστεί σοβαρές βλάβες και χρειάστηκε να επιστρέψει στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας για την αποκατάστασή τους. Παρά ταύτα, ο Τουρκικός Στόλος δεν πτοήθηκε και αποτόλμησε και άλλες, παρεμφερείς, εξόδους στις 22, 28 και 29 Δεκεμβρίου, με τα ίδια πενιχρά αποτελέσματα.
Όλα τα παραπάνω αποτελούσαν απλές προπαρασκευαστικές ενέργειες οι οποίες προμήνυαν επερχόμενη έξοδο του Τουρκικού Στόλου. Οι μέρες, όμως περνούσαν και οι κύριες μονάδες επιφανείας των Τούρκων παρέμεναν ερμητικά κλεισμένες στα Στενά. Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτή η κατάσταση αβεβαιότητας επηρέαζε αρνητικά τον Ελληνικό Στόλο και τον Ναύαρχο Κουντουριώτη ιδιαίτερα. Ενδεικτικά αναφέρεται πως, ο εκνευρισμός και η δυσφορία του είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε όποιος είχε την ατυχία να εισέλθει, για τον οιονδήποτε λόγο, στα διαμερίσματά του να γίνεται δεκτός με ένα κύμα κοσμητικών επιθέτων τα οποία αντανακλούσαν το, όπως φαίνεται, εξαιρετικά πλούσιο για παρεμφερείς καταστάσεις λεξιλόγιο της ιδιαίτερης πατρίδας του. Μάλιστα, η αρνητική του διάθεση είχε καταστεί γνωστή στο σύνολο του στόλου και των πληρωμάτων.
Τουρκικά Σχέδια
Η τουρκική ήττα στην ναυμαχία της Έλλης ήταν συνταρακτική. Το μόνο που την διατήρησε σε επίπεδο ήττας και όχι πλήρους συντριβής ήταν η μαζική φυγή του Τουρκικού Στόλου. Τα γηραιά ελληνικά θωρηκτά απλά δεν μπορούσαν να αναπτύξουν την αναγκαία ταχύτητα για να προλάβουν τα υποχωρούντα τουρκικά. Αν είχαν αυτή την δυνατότητα, τότε το σύνολο του εχθρικού στόλου θα είχε βυθιστεί. Οι Τούρκοι επιτελείς αντιλήφθηκαν, ορθά, ότι ο καθοριστικός παράγοντας που έγειρε την πλάστιγγα εναντίον τους ήταν ο «Αβέρωφ». Ως εκ τούτου, αποφασίστηκε η διενέργεια αντιπερισπασμού προς απομάκρυνση του επίφοβου πλοίου από τα Στενά προ της εξόδου του Τουρκικού Στόλου.
Την νύχτα της 1ης προς 2ης Ιανουαρίου 1913, εκμεταλλευόμενο τις άσχημες καιρικές συνθήκες, το καταδρομικό «Hamidieh», υπό την διοίκηση του Τούρκου Πλοιάρχου Ρεούφ μπέη, κατάφερε να εξέλθει των Στενών, χωρίς να γίνει αντιληπτό. Τα περιπολούντα ελληνικά αντιτορπιλικά, μην μπορώντας να ανταπεξέλθουν στην έντονη θαλασσοταραχή είχαν βρει καταφύγιο στα υπήνεμα της Ίμβρου και της Τενέδου. Έχοντας υποκλέψει, στις 30 Δεκεμβρίου 1912, μη κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα του κυβερνήτη του επίτακτου υπερωκεάνιου «Μακεδονία», Λ. Τσουκαλά, το οποίο είχε μετασκευαστεί σε μεταγωγικό, προς τον Ναύαρχο Κουντουριώτη, ότι θα κατέπλεε στη Σύρο για επισκευή του πηδαλίου του πλοίου, ο Τούρκος κυβερνήτης εκτίμησε ότι αυτή ήταν η κατάλληλη ευκαιρία που αναζητούσε.
Παραπλέοντας τις θρακικές ακτές, το «Hamidieh» κινήθηκε μεταξύ Θάσου και Λήμνου και, στις 23:30 της 2ης Ιανουαρίου εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά στην είσοδο του λιμανιού της Σύρου. Εκεί, έστειλε σήμα στον κυβερνήτη του «Μακεδονία» με το οποίο τον καλούσε να παραδώσει το πλοίο του. Ο Τσουκαλάς, αντιλαμβανόμενος ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αντίστασης, εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία, θα συνεπαγόταν τον βομβαρδισμό της απροστάτευτης Ερμούπολης, πιστός στις παραδόσεις του Ελληνικού Ναυτικού, διέταξε την αυτοβύθιση του πλοίου του. Ατυχώς, το «Μακεδονία» κάθισε στον πυθμένα του λιμανιού με τμήμα του να εξέχει της επιφάνειας της θαλάσσης. Αυτό οδήγησε τον Ραούφ μπέη να ανοίξει πυρ εναντίον του. Στην προσπάθειά του να φέρει το «Hamidieh» στην βέλτιστη θέση βολής, συνάντησε μπροστά του ένα βρετανικό εμπορικό σκάφος. Ο Άγγλος κυβερνήτης είχε την ευκαιρία να γράψει το όνομά του με χρυσά γράμματα στην Ιστορία. Ως ουδέτερο σκάφος και υπό την σημαία μιας μεγάλης δύναμης, δεν διέτρεχε κάποιον ιδιαίτερο κίνδυνο. Θα μπορούσε να παραμείνει εκεί που βρισκόταν και να προστατέψει τον άμαχο πληθυσμό της Σύρου. Αντ’ αυτού, προτίμησε να πειθαρχήσει στα κελεύσματα του Τούρκου πλοιάρχου, επιτρέποντάς του να ολοκληρώσει το έργο του και περνώντας, ο ίδιος στην ιστορική λήθη.
Το τουρκικό καταδρομικό έβαλε συνολικά 72 βλήματα. 20 εναντίον της πυριτιδαποθήκης της Σύρου, που αστόχησαν, και 52 εναντίον της «Μακεδονίας», 46 εκ των οποίων ευστόχησαν. Από τα άστοχα πυρά προς την πυριτιδαποθήκη προκλήθηκαν πυρκαγιές με θύματα ένα νεκρό και δύο τραυματίες αμάχους. Ως προς το «Μακεδονία», αν και τα τουρκικά βλήματα προκάλεσαν πυρκαγιές και εκρήξεις στα πυρομαχικά που μετέφερε, τα ζωτικά του μέρη διασώθηκαν. Μετά από δέκα ημέρες, το πλοίο ανελκύστηκε και έπλευσε μόνο του στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας για επισκευές. Έχοντας ολοκληρώσει την αποστολή του, το «Hamidieh» βγήκε από το λιμάνι της Σύρου, πλέοντας, αρχικά, προς Μύκονο και έπειτα νότια. Οι ενέργειά του προκάλεσε πανικό στην Αθήνα, με τον Πρωθυπουργό Βενιζέλο, φοβούμενο κατάπλου του τουρκικού καταδρομικού στον Σαρωνικό, να στέλνει αγωνιώδη μηνύματα προς τον Ναύαρχο Κουντουριώτη, διατάζοντάς τον προβεί σε άμεση καταδίωξή του με επικεφαλής τον «Αβέρωφ». Ο ναύαρχος, όμως, απεδείχθη πολύ πιο ψύχραιμος από τον πρωθυπουργό. Ευθύς αμέσως αντελήφθη τον πραγματικό στόχο των Τούρκων και επικοινώνησε σχετικά με τον Βενιζέλο, υπενθυμίζοντάς του ότι ο Σαρωνικός είναι ναρκοθετημένος και συνεπώς δεν διέτρεχε κανένα κίνδυνο. Παράλληλα, διέταξε την εντατικοποίηση των περιπολιών έμπροσθεν των Στενών καθώς ήταν θέμα χρόνου η έξοδος του Τουρκικού Στόλου.
Βέβαια, οι Τούρκοι δεν ήταν διατεθειμένοι να ξεμυτίσουν από τα Στενά αν δεν πληροφορούνταν, πρώτα, την απομάκρυνση του «Αβέρωφ». Εδώ, η Τύχη – ή ο Θεός των Ελλήνων – διαδραμάτισε έναν καθοριστικό ρόλο. Πλέοντας στα ανοιχτά της Αιγύπτου, το «Hamidieh» εντόπισε γερμανικό θωρηκτό το οποίο εξέλαβε για τον «Αβέρωφ». Αμέσως τηλεγράφησε ότι βρισκόταν υπό καταδίωξη και έσπευσε να κλειστεί στο Σουέζ. Το σφάλμα αυτό, επρόκειτο να αποβεί μοιραίο. Στις 4 Ιανουαρίου, ο Κουντουριώτης ενημερώθηκε από το Υπουργείο Ναυτικών ότι επίκειται έξοδος του τουρκικού στόλου χωρίς όμως να υπάρξει κάποια εχθρική κίνηση, προς μέγιστη απογοήτευσή του.
Η ναυμαχία της Λήμνου
Στις 08:20 της 5ης Ιανουαρίου, το «Λέων» εξέπεμψε «ΕΧ-ΕΧ-ΕΧ» δηλαδή ότι ο Τουρκικός Στόλος βγήκε από τα Στενά. Σε νεότερη ενημέρωσή του διευκρίνισε ότι το «Medjidieh», τα τρία μεγαλύτερα θωρηκτά και 8 αντιτορπιλικά κατευθύνονταν προς τη Λήμνο σε γραμμή παραγωγής.
Παραδόξως, το πρωινό εκείνο, ο Ναύαρχος Κουντουριώτης, για ανεξήγητο λόγο, είχε σηκωθεί αρκετά ευδιάθετος, γεγονός που δεν διέλαθε της προσοχής των επιτελών του. Λίγο αργότερα έλαβε το μήνυμα του «Λέοντος». Ο Ελληνικός Στόλος τέθηκε σε συναγερμό και άρχισε να εξέρχεται του Μούδρου προς συνάντηση του εχθρού. Λίγο αργότερα, ο Κουντουριώτης διέταξε να σταλεί το ακόλουθο σήμα προς τα πλοία του στόλου: «Ο Ναύαρχος εύχεται καλήν ημέραν εις τα γενναία επιτελεία και πληρώματα». Πρέπει να αποτελεί μια από τις απειροελάχιστες, αν όχι την μοναδική, φορές παγκοσμίως, που η είδηση επικείμενης εχθρικής επίθεσης και η πολεμική έγερση μεταδόθηκαν με…ευχές. Δεν χρειάστηκε κάτι άλλο. «Για να χαίρεται ο Ναύαρχος, βγαίνουν οι Τούρκοι.» ήταν το σχόλιο ενός ανώνυμου ναύτη, και δεν είχε άδικο.
Την ίδια στιγμή, τα τουρκικά πολεμικά έπλεαν πάση δυνάμει προς τον Μούδρο. Πιστεύοντας ότι ο «Αβέρωφ» ήταν απών και ότι είχαν πετύχει τακτικό αιφνιδιασμό, οι Τούρκοι έσπευδαν να παγιδεύσουν τον Ελληνικό Στόλο μέσα στο αγκυροβόλιό του. Παράλληλα, τα «Λέων» και «Ασπίς» υποχωρούσαν μπροστά στο σύνολο του εχθρικού στόλου. Όλα φαίνονταν να βαίνουν ευνοϊκά για τους Τούρκους, μέχρι που το προπορευόμενο καταδρομικό «Medjidieh», εντόπισε τον «Αβέρωφ». Ο αιφνιδιασμός είχε αντιστραφεί. Αμέσως τηλεγράφησε το εξής: ««Αβέρωφ-Αβέρωφ-Αβέρωφ» και κάνοντας στροφή 180ο άρχισε να υποχωρεί. Όταν η τουρκική ναυαρχίδα «Harjedin Barbarossa» έλαβε το ως άνω σήμα, διέταξε αλλαγή πορείας, με κατεύθυνση τα Δαρδανέλια. Ένας στόλος έτρεχε να σωθεί από ένα καταδρομικό! Λίγο πριν την έναρξη της μάχης, ο Ναύαρχος Κουντουριώτης έστειλε το ακόλουθο σήμα προς τα πληρώματα των πλοίων: «Υπενθυμίζομεν το σήμα της 3ης Δεκεμβρίου. Το παν εξαρτάται από την σημερινήν ημέραν δια την αγαπητήν μας Ελλάδα. Φανήτε λέοντες.»
Σύντομα, οι δύο στόλοι συναντήθηκαν. Προς αναπτέρωση του ηθικού υψώθηκε, στις 11:33, στον ιστό της τουρκικής ναυαρχίδας «Harjedin Barbarossa» η σημαία του ομώνυμου Οθωμανού κουρσάρου. Ένα λεπτό αργότερα, από απόσταση 8.400 μέτρων, ο Τουρκικός Στόλος άνοιξε πυρ. Τα «Harjedin Barbarossa», «Medjidieh», «Torgut Reis» και «Messoudieh» επικέντρωσαν τα πυρά τους κατά του «Αβέρωφ». Σε αυτό το σημείο, ας επιτραπεί η παράθεση μιας προφορικής μαρτυρίας απογόνου κατοίκου της Λήμνου που έζησε τα γεγονότα: «Ο πατέρας μου ήταν μικρό παιδί. Όλο το χωριό είχε σηκωθεί στο πόδι και είχε πάρει τα βουνά να δει τον στόλο που έφευγε. Στο βάθος του ορίζοντα ίσα ίσα που ξεχώριζαν, σαν μαύρες κουκίδες, οι δύο αντίπαλοι. Αίφνης, διακρίνονται κάποιες μικρές λάμψεις και λίγο αργότερα έφτασε στα αυτιά τους ο θόρυβος από τα τούρκικα κανόνια. Για μια στιγμή, που φάνηκε αιώνας, ο «Αβέρωφ» εξαφανίστηκε. Ένας συγχωριανός μας λύγισε και κάνοντας τον σταυρό του είπε: «Πάει το καράβι.». Δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη φράση του, και τον αποπείρε ο αρχιμανδρίτης: «Πάψε βλάσφημε! Τη μέρα που ο Θεός αγιάζει τα ύδατα, δεν μπορεί να θριαμβεύσει η ημισέληνος».
Πράγματι, από τους πίδακες νερού και τους καπνούς που σήκωσαν τα τουρκικά βλήματα, ο «Αβέρωφ» καλύφθηκε, προς στιγμή, πλήρως. Όταν όλα καταλάγιασαν και το πλοίο φάνηκε να εξέρχεται αλώβητο, ο Ελληνικός Στόλος ξέσπασε σε ζητωκραυγές. Αμέσως τα ελληνικά πυροβόλα βρυχήθηκαν δίνοντας την δική τους απάντηση στον εχθρό. Τα πυροβόλα των γηραιών θωρηκτών, «Ύδρα», «Σπέτσαι», «Ψαρά», παρά την παλαιότητά τους, μπορούσαν, χάρη στις υπεράνθρωπες προσπάθειες των ομοχειριών τους, να βάλουν μία οβίδα ανά δύο λεπτά (χρόνος ρεκόρ για τα δεδομένα τους) εξαπολύοντας μια βροχή βλημάτων κατά των Τούρκων η οποία κατέστη αποτελεσματικότατη όταν η απόσταση των δύο στόλων μειώθηκε στα 6 χλμ. Ο «Αβέρωφ» και το «Σπέτσαι» επικέντρωσαν τα τα πυρά τους στα δύο προπορευόμενα τουρκικά θωρηκτά ενώ τα άλλα παλαιά θωρηκτά στόχευαν το «Messoudieh».
Στις 11:55, το «Messoudieh» βλήθηκε καίρια από οβίδα του «Ψαρά» με αποτέλεσμα να καταστραφεί το κεντρικό του πυροβολείο, να αχρηστευθούν 3 πυροβόλα, να τεθούν εκτός μάχης 68 μέλη του πληρώματος και να προκληθεί φωτιά. Θέλοντας να αποφύγει τα ελληνικά πυρά, το πλοίο εξήλθε της γραμμής για να υποχωρήσει. Έχοντας βληθεί επανειλημμένα, το «Medjidieh» άρχισε να κατευθύνεται κι αυτό στα Στενά. Λίγο αργότερα και η τουρκική ναυαρχίδα πήρε την άγουσαν για τον Ελλήσποντο έχοντας βληθεί κοντά στις αποθήκες πυρομαχικών αλλά και στον ιστό της με αποτέλεσμα να πέσει η σημαία του Μπαρμπαρόσσα. Αποτέλεσμα ήταν το «Torgut Reis» να δεχθεί το πλήρες μένος των ελληνικών πυροβόλων και να τραπεί με την σειρά του σε φυγή. Οι Τούρκοι είχαν ηττηθεί για δεύτερη φορά και έπλεαν πάσει δυνάμει στην ασφάλεια των παράκτιων πυροβολείων του Κουμ Καλέ. Η όλη ναυμαχία είχε κριθεί μέσα σε διάστημα 20 λεπτών!
Στις 12:05 ο «Αβέρωφ» άρχισε να καταδιώκει μόνος του τον υποχωρούντα Τουρκικό Στόλο, με ταχύτητα 20 κόμβων. Με επιδέξιους ελιγμούς, ο Ναύαρχος Κουντουριώτης κατάφερε να στρέφει το πλοίο ώστε τα πλευρικά του πυροβόλα να βάλουν διαδοχικά πότε κατά του «Torgut Reis» και πότε κατά του «Harjedin Barbarossa», πλησιάζοντας τον εχθρό στα 7.500 μέτρα. Στις 14:42 ο Τουρκικός Στόλος κατάφερε να βρει την σωτήρια στην ασφάλεια των Στενών. Μόνο τότε ο Κουντουριώτης διέταξε την αναστολή της καταδίωξης και τον τερματισμό των επιχειρήσεων.
Στις 19:00, ο Ελληνικός Στόλος εισερχόταν νικητής στον Μούδρο όπου, παρά το επελθόν σκοτάδι, όλος ο όρμος φωτιζόταν από το πλήθος του κόσμου, που με αναμμένα κεριά στα χέρια και δάκρυα στα μάτια, υποδεχόταν τα ηρωικά πληρώματα και πλοία.
Στις 19:05 ο Ναύαρχος Κουντουριώτης τηλεγράφησε στον Υπουργό Ναυτικών Βενιζέλο: «Εχθρικόν Στόλον διεθυνθέντα εις Λήμνον κατεναυμαχήσαμεν και καταδιώξαμεν μέχρις Στενών, εν οις και κατέφυγεν εν αταξία. Διάρκειαν ναυμαχίας τρίωρος. Έχομεν μόνον τραυματίαν δίοπον Φιλιγκάτην Α., Ζημίαι «ΑΒΕΡΩΦ» επουσιωδέστατοι. Μαχητική δύναμις πλοίου ανέπαφος».
Αξίζει να παρατεθεί ένα απόσπασμα από την συνολική αναφορά του ναυάρχου για την πορεία της ναυμαχίας: «…Τὴν 12ω 38λ ἐχθρὸς ἔστρεψεν ἀθρόως ἀριστερὰ καὶ μετ̉ ὀλίγον ἡ τάξις του ἤρξατο καθισταμένη ἀκανόνιστος λόγῳ βλαβῶν. Ἀβέρωφ τότε ἤρξατο διὰ μεγάλης ταχύτητος καταδιώκων ὁλόκληρον ἐχθρικὸν στόλον σπεύδοντα πρὸς Ἑλλήσποντον ἐν πλήρει ἀταξίᾳ. Ἰδιαιτέραν ἐντύπωσιν προὐξένησεν ἡμῖν ἡ τὴν στιγμὴν ἐκείνην ἐξαφάνισις τοῦ ἐξαιρετικῶς ἐπιδεικτικοῦ μεγέθους τουρκικοῦ ναυαρχικοῦ σήματος. Ἡ καταδίωξις καὶ τὸ πῦρ ἐξηκολούθησαν μέχρι τῆς 2ω 42λ ὁπότε ἐχθρικὸς στόλος εἰσήρχετο Στενά. Ἀβέρωφ ἔφθασεν ὕψος Μαυριῶν ὅπου καὶ παρέμεινε μέχρις ἐξαφανίσεως ἐχθροῦ εἰς Δαρδανέλλια…»
Απολογισμός
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ναυμαχίας εκτοξεύθηκαν εκατέρωθεν πάνω από 1.600 βλήματα. Από αυτά, δύο μόνο των 280 χιλιοστών έπεσαν στα αθωράκιστα μέρη του «Αβέρωφ» και προκάλεσαν ελαφριές ζημιές και τον ελαφρό τραυματισμό του δίοπου Φιλιγκάτη. Τα υπόλοιπα ελληνικά πλοία εξήλθαν της αναμέτρησης αλώβητα. Στον αντίποδα, το «Harjedin Barbarossa» βλήθηκε πάνω από 20 φορές. Ο μεσαίος πύργος του καταστράφηκε και σκοτώθηκαν σε αυτόν 35 άνδρες. Οι συνολικές απώλειες του πληρώματός του ήταν 67 νεκροί και πάνω από 100 τραυματίες. Το «Torgut Reis» βλήθηκε συνολικά 17 φορές, με συνέπεια τον θάνατο/τραυματισμό 47 ανδρών του, ενώ υπέστη και σοβαρές ζημιές. Το «Medjidieh» τέλος έπαθε σοβαρές ζημιές στο πυροβολείο των 150 χιλιοστών και 68 άνδρες του σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Η καλύτερη επιβεβαίωση της ήττας ήταν η ίδια η δήλωση του Τούρκου Υπουργού Ναυτικών, Ναζήμ πασά: «Η Τουρκία στο εξής δεν μπορεί να αναμένει τίποτε από τη θάλασσα!».
Διαφορά Ηγεσίας και Ηθικού
Σε αυτό το σημείο πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία σε έναν παράγοντα που διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της ναυτικής αναμέτρησης, αυτόν της ηγεσίας και του ηθικού.
Πριν την έξοδο του στόλου τους, οι Τούρκοι αξιωματικοί συνέταξαν τις διαθήκες τους. Το γεγονός αυτό μαρτυρά πως οι ίδιοι δεν πίστευαν στην επιτυχή έκβαση της επερχόμενης ναυμαχίας και εισέρχονταν στον αγώνα με το ηθικό τους πεσμένο. Παράλληλα, μεταξύ αξιωματικών και πληρωμάτων υπήρχε ένα αισθητό χάσμα. Δεν έχουμε κάποια πληροφορία ότι επιχείρησαν να ανυψώσουν το φρόνημα και το ηθικό των ανδρών τους. Μοναδική σχετική κίνηση αποτέλεσε η ύψωση της σημαίας του μεγάλου Οθωμανού κουρσάρου Harjedin Barbarossa, ενέργεια που δεν φάνηκε να επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επιπλέον, παρατηρείται πλήρης απουσία μαχητικού πνεύματος. Μόλις εντοπίστηκε ο «Αβέρωφ», όλος ο Τουρκικός Στόλος κατευθύνθηκε κοντά στα Στενά προκειμένου να αισθάνεται κάποια ασφάλεια, γνωρίζοντας ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να αναζητήσει την σωτηρία του στην φυγή. Αυτό στέρησε από τους κυβερνήτες το «θάρρος της απελπισίας» με το οποίο θα αγωνίζονταν αν δεν υπήρχε πιθανότητα διαφυγής. Τέλος, ο ίδιος ο Τούρκος ναύαρχος άφησε την πρωτοβουλία κινήσεων στον αντίπαλό του, περιοριζόμενος σε παθητική αντίδραση.
Στον αντίποδα έχουμε τον Ελληνικό Στόλο. Αξιωματικοί και πληρώματα αγωνίζονταν για την απελευθέρωση των υπόδουλων αδερφών τους. Πολλοί είχαν προγόνους, ναυμάχους του 1821 και, συνεπώς, ήθελαν να φανούν αντάξιοι συνεχιστές τους και όχι να ντροπιάσουν τα πεθαμένα τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την διάρκεια της ναυμαχίας, οι ομοχειρίες των πυροβόλων του «Αβέρωφ» τραγουδούσαν και ζητωκραύγαζαν καθώς εκτελούσαν τα καθήκοντά τους. Και γιατί να μην το κάνουν άλλωστε; Είχαν τυφλή εμπιστοσύνη στην ηγεσία τους. Η εικόνα του «Ναυάρχου», του «Παύλου» τους – ενίοτε και «Παυλάρα» για τους πιο τολμηρούς – να περιφέρεται από θέση σε θέση και να τους δίνει θάρρος πριν τον αγώνα, αλλά και του ανθρώπου με την χαλύβδινη θέληση που στεκόταν ασάλευτος και εκτεθειμένος στην κόντρα γέφυρα εν μέσω εχθρικών οβίδων, τους δημιουργούσε την αίσθηση του αήττητου.
Τέλος, έχουμε το επιθετικό πνεύμα του ίδιου του ναυάρχου. Δεν περιμένει παθητικά τα γεγονότα. Εισέρχεται πρώτος στην αναμέτρηση, διακινδυνεύοντας τον εαυτό και την ασφάλειά του. Διατηρεί την ψυχραιμία και νηφαλιότητά του, καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα και μόλις διαισθανθεί ότι ο αντίπαλος κάμπτεται σπεύδει να το εκμεταλλευτεί. Το θέαμα του «Αβέρωφ» να καταδιώκει μόνος του έναν ολόκληρο στόλο, όπως ο λύκος ορμάει σε ένα κοπάδι πρόβατα, σίγουρα θα προκαλούσε δέος. Ο ναύαρχος έκανε πράξη αυτό που είχε πει στον πρωθυπουργό και τον Βασιλιά πριν την έναρξη του πολέμου: «Τα σίδερα είναι για να τα χαλάμε.».
Πηγές – Βιβλιογραφία
- Παλούμπης, Ι., (2012). Βαλκανικοί Πόλεμοι – Ο Ναυτικός Αγώνας 1912 – 1913, Γ έκδοση, Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος, Πειραιάς.
- Καργάκος, Σ., (2011). Η Ελλάς κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912 – 1913, Ιδιωτική Έκδοση, Αθήνα.
- Τσαπράζης Κ., (2012). Παύλος Κουντουριώτης, μια σύντομη βιογραφική περιήγηση», 1912-2012, εκατό χρόνια από την ναυτική εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, Υ.Ι.Ν.
- Γρηγοριάδης, Σ., (1979). Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913. Εκδόσεις Φυτράκης.
Τζάχος, Ε. (Απρίλιος 1998). Η δράση του Ελληνικού Ναυτικού κατά τον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο. Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, Τεύχος 20, Εκδόσεις Περισκόπιο.
