Γράφει ο Πλωτάρχης (Ο) Π. Γέροντας ΠΝ και η Αρχικελευστής (Δ/ΥΛ) Ν. Δεσποτοπούλου
Αναδημοσίευση από το blog: methormisakathektou.blog
Εισαγωγή
Το άρθρο αυτό αποτελεί πρωτογενή ιστορική προσέγγιση και τεκμηρίωση των επιχειρήσεων ναρκαλιείας στο Βόρειο Στενό Κέρκυρας που έλαβαν χώρα από τον Μάρτιο έως τον Ιούλιο του 1958, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από μονάδες του Ελληνικού και του Αλβανικού Ναυτικού ως απόρροια της όποιας διακρατικής προσέγγισης που η Χώρα μας προσπάθησε να αναπτύξει με την Αλβανία, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την έρευνα μας συμπεραίνεται ότι αν και η εκκαθάριση από νάρκες του Βόρειου Στενού της Κέρκυρας αποτέλεσε μια ναυτική επιχείρηση, τα αρχεία δεν κάνουν μεγάλη αναφορά σε αυτή και ως γεγονός, έχει προσπεραστεί από την ιστοριογραφία.
Στην επιχείρηση ναρκαλιείας διαπλέκονται ζητήματα νομικής φύσης, όπως και θέματα γενικότερων διεθνών διακρατικών σχέσεων, ενώ παράλληλα δεν πρέπει να λησμονείται το γεγονός ότι Ελλάδα και Αλβανία ανήκαν τότε σε δύο διαφορετικούς – «απέναντι» κόσμους, η μεν πρώτη στη Δύση, η δε δεύτερη στην Κομμουνιστική Ανατολή. Ελπίζουμε ότι στο τέλος του κειμένου θα έχει καταδειχθεί στους αναγνώστες το πώς και το πόσο αυτό το γεγονός επηρέασε αφενός τις ελληνοαλβανικές σχέσεις- καθώς μέσα από την όποια προσέγγιση πρόεκυψε η συμφωνία διακανονισμού των χωρικών υδάτων στο Βόρειο Στενό Κέρκυρας- και αφετέρου τις σχέσεις της Αλβανίας με τον Δυτικό κόσμο, αφού με αφορμή την ναυτική επιχείρηση ναρκαλιείας, αποτέλεσε καταλύτη για την επανεκκίνηση των σχέσεων της μικρής αυτής χώρας των Βαλκανίων με την Δύση.
Επιπρόσθετα θα γίνει προσπάθεια να καταδειχθεί το πώς η επιχείρηση ναρκαλιείας στο Βόρειο Στενό Κέρκυρας (και ό,τι προηγήθηκε από αυτή) οδήγησε τη Διεθνή κοινότητα να ασχοληθεί εκ νέου με τα θέματα ναρκαλιείας και «αβλαβούς διέλευσης» από τη νομική τους πλευρά.
Η διεθνής διάσταση του προβλήματος του ναρκοπεδίου στο Βόρειο στενό της Κέρκυρας
Το πρώτο εξάμηνο του 1944, οι Γερμανοί καθώς εγκατέλειπαν την Ελλάδα εκμεταλλευόμενοι την τεράστια ακτογραμμή της Χώρας και το πλήθος των νησιών της, την απέκλεισαν με δύο μεγάλες ναρκο – περιοχές:
– Η μία εκτεινόταν από τις ακτές της Αλεξανδρούπολης μέχρι την Κέρκυρα
– Η δεύτερη από τα Δαρδανέλλια μέχρι τα Δωδεκάνησα, τις Κυκλάδες, το Νότιο Αιγαίο και την Κρήτη.
Ακριβείς πληροφορίες για τα ναρκοπέδια έδωσαν οι Γερμανοί και οι Ιταλοί, ενώ τα συμμαχικά επιτελεία έδωσαν πληροφορίες (συχνά λανθασμένες) για νάρκες που είχαν ποντιστεί από αεροπλάνα και υποβρύχια1Γιούργας, Θ. (2001), Η νάρκη θαλάσσης, ένα ξεχασμένο όπλο, εκδ. Πολυεκδοτική Αθηνών, Αθήνα, σελ 115. Η επική δράση των ελληνικών ναρκαλιευτικών δεν έμεινε αναίμακτη. Το ναρκαλιευτικό ΠΗΝΕΙΟΣ έπεσε σε νάρκη2Στις 24 Οκτωβρίου 1945 κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων εκκαθάρισης του ναρκοπεδίου της Πρέβεζας και βυθίστηκε παρασύροντας στον υγρό του τάφο τους 22 από τους 23 άνδρες του πληρώματος.3Σημαντική μελέτη για το δυστύχημα του Πηνειός είναι του Κατηνιώτη, Δ., Το αποσιωπημένο χρονικό ενός ναυαγίου στην Πρέβεζα. Ναρκαλιευτικό Πηνειός 24 – 10 – 1945. Υπάρχει στο διαδίκτυο.
Το 1944 το Βρετανικό Ναυτικό είχε αναλάβει την εκκαθάριση του βόρειου στενού της Κέρκυρας. Στις 15 Μαΐου 1946 δύο βρετανικά καταδρομικά, την στιγμή που διέρχονταν το στενό, δέχθηκαν τα πυρά των παρακτίων αλβανικών πυροβολείων4Cook, Bernard A., (2001) “Corfu Channel Incident”. Europe Since 1945: An Encyclopedia. 1. Taylor & Francis. σελ 224. Ήταν τα ελαφρά καταδρομικά HMS Orion και HMS Superb.
Οι Βρετανοί θεώρησαν ότι η αβλαβής διέλευση5Η αβλαβής διέλευση αποτελεί έναν από τους κανόνες του Διεθνούς Ναυτικού Δικαίου, ο οποίος επιτρέπει σε ένα σκάφος να διέλθει από τα χωρικά ύδατα ενός άλλου κράτους υπό ορισμένους περιορισμούς. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, ορίζει την αβλαβή διέλευση ως εξής: «Η διέλευση είναι αβλαβής, εφόσον δεν παραβλάπτει την ειρήνη, την ομαλή λειτουργία ή την ασφάλεια του παράκτιου κράτους. Η διέλευση θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τη Σύμβαση αυτή και τους λοιπούς κανόνες του Διεθνούς Δικαίου». από το στενό ήταν αναφαίρετο δικαίωμά τους και στις 22 Οκτωβρίου του ίδιου έτους επιχείρησαν να περάσουν από το ίδιο στενό. Το αντιτορπιλικό HMS SAUMAREZ έπεσε σε νάρκη και ακολούθως το HMS VOLAGE. Από τις προσκρούσεις των βρετανικών πλοίων σε νάρκες σκοτώθηκαν ή εξαφανίστηκαν 44 Αξιωματικοί και άνδρες των πληρωμάτων, ενώ 42 ακόμη τραυματίστηκαν.
Από το παραπάνω ναυτικό δυστύχημα ανέκυψε ένα σοβαρό διπλωματικό επεισόδιο. Ο Άγγλος διοικητής ναυτικών δυνάμεων της Μεσογείου θεώρησε την Αλβανία – μέσα στα χωρικά ύδατα της οποίας συνέβη το δυστύχημα – ως υπεύθυνη. Η κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αλβανίας υποστήριξε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, με την απόφασή του να στείλει τα πολεμικά του πλοία να διαπλεύσουν τα στενά χωρίς προηγούμενη άδεια από την ίδια, είχε παραβιάσει την αλβανική κυριαρχία6Αναστασοπούλου, Μ., «Η Υπόθεση Του Στενού Της Κέρκυρας: Ένα Διπλωματικό Επεισόδιο Που Σημάδεψε Την Πορεία Του Δικαίου Της Θάλασσας», άρθρο στο site Power Politics. .
Το θέμα γινόταν ακόμη σοβαρότερο γιατί -όπως έχει ήδη αναφερθεί- η Μ. Βρετανία είχε ήδη ναρκαλιεύσει την περιοχή, ενώ το 1945 είχε κάνει και πάλι έλεγχο για τυχόν ύπαρξη ναρκών, με αρνητικά αποτελέσματα7Γιούργας, σελ 222/.
Στη συνέχεια η Μ. Βρετανία ενημέρωσε την Αλβανία ότι είχε την πρόθεση να αλιεύσει εκ νέου το στενό αλλά προσέκρουσε στην άρνηση των Αλβανών. Η Αλβανία αρνήθηκε επίσης και το αίτημα της Διεθνούς Επιτροπής Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων στην Ευρώπη, στο οποίο είχε προσφύγει η Μ. Βρετανία. Η Μ. Βρετανία αγνόησε την νέα άρνηση της Αλβανίας και προχώρησε στην επιχείρηση ναρκαλιείας στην περιοχή (12 – 13 Νοεμβρίου 1946). Η επιχείρηση έφερε στο φως 22 πρόσφατα ποντισμένες νάρκες, ίδιες με αυτές που είχαν χτυπήσει τα βρετανικά αντιτορπιλικά8Στο ίδιο.
Η Μ. Βρετανία προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το οποίο έκρινε ότι «είναι γενικώς αναγνωρισμένο και σε συμφωνία με διεθνές έθιμο ότι σε περίοδο ειρήνης, τα κράτη έχουν δικαίωμα να στέλνουν τα πολεμικά τους πλοία να διαπλέουν από στενά που χρησιμοποιούνται για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, μεταξύ δύο τμημάτων ανοικτής θάλασσας, χωρίς την προηγούμενη εξουσιοδότηση του παράκτιου κράτους, με την προϋπόθεση ότι η διέλευση είναι «αβλαβής». Σημείωσε, επίσης, ότι «το παράκτιο κράτος δεν έχει κανένα δικαίωμα να απαγορεύσει τη διέλευση αυτή μέσω των στενών σε καιρό ειρήνης, εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά σε μια διεθνή συνθήκη» (The Corfu Channel case – Merits – Judgment of April 19th9Αναστασοπούλου Μ. M.. Η Αλβανία υποστήριξε ότι το στενό χρησιμοποιείται μόνο για τοπικές συγκοινωνίες. Το Δικαστήριο- ως προς αυτόν τον ισχυρισμό- έκρινε ότι τα διεθνή στενά είναι αυτά που χρησιμοποιούνται για τη διεθνή ναυσιπλοΐα ανάμεσα σε δύο τμήματα των ανοικτών θαλασσών. Ακόμα, αποσαφηνίζοντας την έννοια της «χρήσης», προσδιόρισε ότι «το αποφασιστικό κριτήριο είναι μάλλον η γεωγραφική κατάστασή τους να συνδέουν δύο τμήματα των ανοικτών θαλασσών, και το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται από τη διεθνή ναυσιπλοΐα». Στις 9 Απριλίου του 1949 το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αποζημίωσε το Ηνωμένο Βασίλειο με £843.94710Στο ίδιο..
Το συμβάν αυτό αποτέλεσε το έρεισμα βάσει του οποίου το 1958, όταν υπογράφηκε η συνθήκη του Διεθνούς Δικαίου στην θάλασσα (UNCLOS I, περί χωρικής θάλασσας και συνορεύουσας ζώνης), να συμπεριληφθεί σε αυτή ως παράγραφος 2 του άρθρου 15, αναφορά σύμφωνα με την οποία το παράκτιο κράτος οφείλει να προειδοποιεί για κάθε είδους ναυτιλιακό κίνδυνο που έχει αντιληφθεί ότι υπάρχει στα χωρικά του ύδατα. Η αναφορά υπάρχει και στην UNCLOS III του 1982, που νομικά υπερισχύει αυτής του 195811«Άρθρο 24 Υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους: 1. Το παράκτιο κράτος δεν εμποδίζει την αβλαβή διέλευση των ξένων πλοίων από την χωρική θάλασσα, ειμή μόνο σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας σύμβασης. Ιδιαίτερα, κατά την εφαρμογή της παρούσας σύμβασης ή οποιωνδήποτε νόμων ή κανονισμών έχουν θεσπισθεί σύμφωνα με την παρούσα σύμβαση, το παράκτιο κράτος δεν: α) επιβάλλει την τήρηση διατυπώσεων στα ξένα πλοία οι οποίες έχουν ως πρακτικό αποτέλεσμα την άρνηση ή περιορισμό του δικαιώματος της αβλαβούς διέλευσης ή β) προβαίνει σε διακρίσεις τύποις ή ουσία κατά των πλοίων οποιουδήποτε κράτους ή κατά πλοίων που μεταφέρουν φορτία προς, από ή για λογαριασμό οποιουδήποτε κράτους. 2. Το παράκτιο κράτος δίνει τη δέουσα δημοσιότητα σε οποιοδήποτε κίνδυνο για την ναυσιπλοΐα στη χωρική του θάλασσα τον οποίο γνωρίζει».
Το εάν ένα κράτος έχει δικαίωμα να ναρκοθετήσει μια περιοχή απαντάται στην παράγραφο 3 του άρθρου 25 σύμφωνα με το οποίο «Το παράκτιο κράτος δύναται, χωρίς να προβαίνει σε οποιαδήποτε διάκριση τύποις ή ουσίας μεταξύ των ξένων πλοίων, να αναστέλλει προσωρινά εντός καθορισμένων περιοχών της χωρικής θάλασσας, την αβλαβή διέλευση των ξένων πλοίων, εάν η αναστολή αυτή είναι απαραίτητη για την προστασία της ασφάλειάς του, συμπεριλαμβανομένων των ασκήσεων όπλων. Η παραπάνω αναστολή θα αποκτά ισχύ μόνο μετά την προσήκουσα δημοσίευση αυτής». Σύμφωνα με το παραπάνω ένα κράτος μπορεί να διακόψει την «αβλαβή διέλευση» μόνο προσωρινά αφού προηγουμένως προβεί σε δημόσια ανακοίνωση. Οι ποντισμένες νάρκες στη συνέχεια, ως ναυτιλιακός κίνδυνος, από την στιγμή που ο λόγος παραμονής τους στο ναρκοπέδιο παύει να υφίσταται, θα πρέπει να αλιεύονται ή να καταστρέφονται.
Η επιχείρηση ναρκαλιείας του 1958
Η Αλβανία κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο βρίσκεται ολοκληρωτικά αποκλεισμένη από τις γειτονικές χώρες και τον «έξω κόσμο». Η ίδια η Σοβιετική Ένωση, παρ’ όλο που ίδια έχει προχωρήσει στην λεγόμενη «αποσταλινοποίηση»12 Aποσταλινοποίηση αποκαλείται η φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος της ΕΣΣΔ μετά το θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν. Πρόκειται για μία αμφιλεγόμενη ως προς τις μεθόδους και τα αποτελέσματά της διαδικασία, η οποία έχει ταυτιστεί ιστορικά με τον Νικήτα Χρουστσόφ και την ομιλία του «Περί της προσωπολατρίας και των συνεπειών της» στο 20ό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης. Συχνά περιγράφεται λανθασμένα ως αποσταλινοποίηση το σύνολο της πολιτικής του Χρουστσόφ (κυβ. 1953 – 1964), η οποία περιελάμβανε επίσης αναθέρμανση των σχέσεων με τη Δύση, στροφή της έρευνας σε ειρηνικές επενδύσεις, αναδιάρθρωση του βιομηχανικού και αγροτικού τομέα. Αν και όλα αυτά τα κομμάτια είναι διαλεκτικά δεμένα μεταξύ τους, η αποσταλινοποίηση ως έννοια αφορά στην αποκατάσταση των βασικών δικαιωμάτων έκφρασης και στον περιορισμό της καταστολής των αντιφρονούντων.
- Η Αλβανία παραμένει σταλινική, ενώ η ΕΣΣΔ αποσταλινοποιείται.
- Η Μόσχα θεωρεί την Αλβανία αμελητέα χώρα
- Λόγω των εσωτερικών της εντάσεων, η Μόσχα δεν επιχειρεί «πειραματισμούς» αποσταλινοποίησης στην Αλβανία που ενδεχομένως να κατέληγαν σε περιπέτειες και απομάκρυνση της χώρας από την σοβιετική σφαίρα επιρροής.
Πέραν των παραπάνω οι σχέσεις της Αλβανίας με την Γιουγκοσλαβία του Τίτο δεν ήταν καλές. Η ρήξη Τίτο – Στάλιν είχε σαν συνέπεια την αποπομπή της Γιουγκοσλαβίας από την COMINFORM14Πολυεθνική και υπερεθνική οργάνωση που συνέστησε η Σοβιετική Ένωση με σκοπό την καθοδήγηση των κομμουνιστικών κομμάτων σε ξένα κράτη. το 1948. Από το 1952 ο Τίτο αρχίζει να προσεγγίζει τόσο τους Δυτικούς όσο και τους Βαλκάνιους γείτονές του. Στις 28 Φεβρουαρίου του 1953 υπογράφηκε η λεγόμενη «Συμφωνία της Άγκυρας» μεταξύ Γιουγκοσλαβίας, Ελλάδας και Τουρκίας. Έπειτα από μια περίοδο γιουγκοσλαβικών επιφυλάξεων, τα τρία κράτη που είχαν υπογράψει τη Συμφωνία της Άγκυρας υπέγραψαν τελικά και στρατιωτική συμμαχία τον Αύγουστο του 1954: τη Συνθήκη Συμμαχίας, Πολιτικής Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας, γνωστής έκτοτε ως συμμαχίας του Μπλεντ, από την γιουγκοσλαβική πόλη στην οποία υπεγράφη. Αν και τελικά αυτή η προσέγγιση δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, σηματοδότησε την ολοκληρωτική αποκοπή της γιουγκοσλαβικής πολιτικής από την σοβιετική σφαίρα επιρροής.
Η Αλβανία ακολουθούσε την σοβιετική πολιτική. Σε κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα15Αριθμός Πρωτ 751, 17 -4 – 57, ώρα 16.45, Ιστορικό αρχείο Υπουργείο Εξωτερικών. της ελληνικής Πρεσβείας στην Μόσχα προς το Υπουργείο Εξωτερικών τον Απρίλιο του 1957, αναφέρεται ότι «Δύο κυβερνήσεις (δηλ της Μόσχας και των Τιράνων) δηλούν ότι Βαλκανικόν Σύμφωνον και περιωρισμένη στρατιωτική Σύμβασις μεταξύ Γιουγκοσλαβίας Ελλάδος και Τουρκίας δεν δύνανται συμβάλουν εις εγκαθίδρυσιν ηρεμίας Βαλκανικήν Χερσόνησον…». Η διάσταση με την Δύση εντείνεται από δημοσιεύματα16Δημοσίευμα Newsweek Magazine, 17 Ιουνίου 1957, Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών. τα οποία αναφέρουν ότι οι Ρώσοι έχουν εγκαταστήσει στην νήσο μυστική βάση για 30 υποβρύχια, ενώ παράλληλα οχύρωσαν παραλιακά σημεία κοντά στην βάση. Τα ρωσικά υποβρύχια εντοπίστηκαν από τα ανθυποβρυχιακά συστήματα (sonar) των πλοίων του 6ου Αμερικάνικού Στόλου.
Σε αυτό το κλίμα της πλήρους απομόνωσης θα ξεκινήσει η αλβανική προσπάθεια για την επανεκκίνηση των σχέσεών της με την Δύση. Ο δημοσιογράφος των New York Times Harrison Salisbury17Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Harrison Salisbury (1908 – 1993) έμεινε γνωστός για τις ανταποκρίσεις του από την Σοβιετική Ένωση, την Πολωνία, την Ρουμανία, την Βουλγαρία και την Αλβανία. Η περιοδεία στις βαλκανικές χώρες και την Πολωνία πραγματοποιήθηκε το 1957. επισκέφθηκε την Αλβανία το 1957. Εκεί ο Πρωθυπουργός της Αλβανίας Mehmet Shehu θα του δηλώσει ότι επιθυμεί την επανεκκίνηση των Αμερικανο-αλβανικών σχέσεων. Στο κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα που αναφέρθηκε παραπάνω18Βλέπε υποσημείωση 14. γνωστοποιείται η επιθυμία της αλβανικής κυβέρνησης στην αποκατάσταση των σχέσεων με την Ελλάδα, οι οποίες ήταν μηδενικές από το 1948. Η Αλβανία, όπως άλλωστε και οι υπόλοιπες όμορες χώρες θα υποστηρίξουν τους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος (ΔΣΕ), ενώ θα δεχθούν, μαζί με τις υπόλοιπες σοσιαλιστικές χώρες, πολλές χιλιάδες παιδιών 3 – 13 ετών που μεταφέρονταν από την ανταρτοκρατούμενη βορειοελλαδίτικη ύπαιθρο19Σβολόπουλος, Κ. (2007), Η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική 1945 – 1981, τόμος Β΄, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, σελ 48.
Η διατήρηση του καθεστώτος της εμπόλεμης κατάστασης στη Χώρα μας από το 1946, καθώς και το ζήτημα της Βόρειας Ηπείρου, τροφοδοτούσε συνεχώς την ένταση στις σχέσεις Ελλάδας – Αλβανίας. Η ελληνική κυβέρνηση μάλιστα προσέβλεψε σε κοινή συμμαχική επιχείρηση κατά της Αλβανίας, η οποία ήταν εδαφικά αποκομμένη μετά την αποσκίρτηση της Γιουγκοσλαβίας το 1948, από την Σοβιετική Ένωση και τους συμμάχους της. Ο στόχος θα ήταν η οριστική εξάλειψη των εστιών ανεφοδιασμού των Ελλήνων ανταρτών και ταυτόχρονα η εξουδετέρωση του κινδύνου ίδρυσης ενός ανεξάρτητου αντι-τιτοϊκού «Μακεδονικού» κράτους με την στήριξη της COMINFORM20Στο ίδιο σελ 49. Το Λονδίνο και η Ουάσιγκτον δεν είδαν θετικά μια τέτοια εξέλιξη, ενώ και η Μόσχα προσανατολίστηκε σε μία άμβλυνση της ελληνοαλβανικής αντιπαράθεσης. Με αυτές τις συνθήκες, οι ίδιοι οι Αλβανοί, με την καθοδήγηση των Σοβιετικών, αφόπλιζαν και απομάκρυναν όσα μέλη του Δημοκρατικού Στρατού κατέφευγαν στο έδαφός τους.
Η κοινή ελληνοαλβανική επιχείρηση ναρκαλιείας του Βορείου Στενού Κέρκυρας φαίνεται ότι έπαιξε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην επανεκκίνηση των ελληνοαλβανικών σχέσεων , καθώς μέχρι τότε οι σχέσεις των δύο χωρών υπήρξαν ανύπαρκτες έως εχθρικές. Σε έγγραφο21Αρ. Πρωτ. 44189, 18 Σεπτεμβρίου 1957, «Ασφάλεια ναυσιπλοΐας δια στενού Κέρκυρας», Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών. της Διεύθυνσης Α΄ Πολιτικής του Τμήματος Βαλκανικής του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών προς την Γ΄ Πολιτική Διεύθυνση, την Διεύθυνση ΝΑΤΟ, την Μόνιμη Αντιπροσωπεία στο ΝΑΤΟ, την Μόνιμη Αντιπροσωπεία στον ΟΗΕ και στις Πρεσβείες της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στην Μόσχα, στην Ρώμη και στο Βελιγράδι, επισημαίνεται ότι:
- Το ελληνικό Γενικό Επιτελείο Ναυτικού ενδιαφέρεται «δια την ασφάλειαν της δια του στενού διελεύσεως των επιβατηγών ημών σκαφών».
- Κατόπιν βολιδοσκοπήσεων μέσω της Πρεσβείας μας στην Μόσχα προς την αλβανική πλευρά, «δηλούντες ότι αι Ναυτικαί ημών Δυνάμεις ήσαν πρόθυμοι να προβούν εις την αλιείαν των ναρκών».
- «Η αλβανική απάντησις ετοποθέτει το θέμα εν τω γενικωτέρω πλαισίω της επανασυνδέσεως των σχέσεων μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας και εζήτει όπως το έργον αναληφθή από κοινού».
Η ελληνική πλευρά, σύμφωνα με το παραπάνω έγγραφο, δέχεται την κοινή σύμπραξη αλλά αποσυνδέει την επανεκκίνηση των σχέσεων από «το ζήτημα της ασφαλείας της ναυσιπλοΐας». Η ύπαρξη αυτού του εγγράφου υποδηλοί ότι έχουν προηγηθεί συνομιλίες και αλβανικές βολιδοσκοπήσεις των διαθέσεων της ελληνικής πλευράς.
Σε αλβανικό κείμενο, το οποίο δημοσιεύεται μεταφρασμένο στο site «Πελασγός Κορυτσάς» και φέρει την υπογραφή Κ. Α. Ντίτα, αναφέρεται ότι από πλευράς Αλβανικού Πολεμικού Ναυτικού, αυτός που υπέγραψε το πρωτόκολλο με τον Έλληνα ομόλογο του, ήταν ο Αμπντί Μάτι (Abdi Mati). Ο Μάτι θεωρείται ως μία από τις μεγαλύτερες ναυτικές προσωπικότητες της Αλβανίας. Απόφοιτος της Βασιλικής Ναυτικής Σχολής του Λιβόρνο αναδιοργάνωσε τον Αλβανικό Στόλο. Πέθανε στις 4 Σεπτεμβρίου του 1992. Το πρωτόκολλο υπογράφηκε στις 8 Φεβρουαρίου του 1958 στην Κέρκυρα. Πρόεδρος της ελληνικής επιτροπής ήταν ο Πλοίαρχος Εμμανουήλ Δημοτάκης ΒΝ.
Σύμφωνα με την ίδια πηγή αναφέρεται ότι το πρωτόκολλο προέβλεπε ότι η κάθε πλευρά με τις δικές της ναυτικές μονάδες θα διενεργούσε ναρκαλιεία στα δικά της χωρικά ύδατα. Με ειδικές συντεταγμένες καθορίζονταν ο ελληνικός και ο αλβανικός τομέας. Το Αλβανικό Ναυτικό, κατά την ίδια πηγή, συμμετείχε με δύο ναρκαλιευτικά, ένα «πλοίο σημαδούρων», ένα «καταδυτικό», και ένα ελικόπτερο. Τέλος, από την ίδια πηγή, αναφέρεται ότι σύμφωνα με το πρωτόκολλο δεν αναβρέθηκε καμία νάρκη και στις δυο πλευρές.
Από ελληνικής πλευράς22Τα στοιχεία αντλήθηκαν από το Δημητρακόπουλος, Αν. (2006), Βιογραφικό Λεξικό των Αποφοίτων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, τόμος Α΄ -Β΄, εκδ. ΓΕΝ καθώς και από τους ατομικούς φακέλους των Αξιωματικών. Τα ιστορικά αρχεία του Πολεμικού Ναυτικού προσπερνούν το θέμα. Σε βιβλίο που ανευρέθη με τίτλο «Ιστορικόν Ναρκαλιείας Ελληνικών Θαλασσών» το οποίο εκδόθηκε από την Διοίκηση Ναρκαλιευτικών και συντάκτη τον Υποπλοίαρχο τότε Ιωάννη Φακίδη ΒΝ (ο μετέπειτα συγγραφέας της Ιστορίας της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων 1845 – 1973, εκδ. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Πειραιάς 1996) αναφέρει: «Περιοχή: Β. Κέρκυρας, Στοιχεία Ναρκών: Νάρκαι αγνώστου τύπου, Διαταγή επιχειρήσεως: -, Ιστορικόν Εκκαθαρίσεως: Ως ναρκοπέδιον 604 εθεωρήθη η περιοχή η περικλειομένη υπό των σημείων: α) ΑΚΡΑ ΚΕΦΑΛΙ β) Προς 180 και απόστασιν 3,3 μίλλια (σ.σ.: έχει διατηρηθεί η ορθογραφία του κειμένου) από άκρας ΚΕΦΑΛΙ και γ) φ: 39 49΄30’ ‘ Β λ:20 21΄42΄΄Α και υπό Αλβανικής ακτής». Πιο κάτω με μολύβι κάποιος έχει σημειώσει «Το 1958 μαζί με Αλβανικά Ν/Α», ενώ η καταγραφή της επιχείρησης ολοκληρώνεται με τα αποτελέσματά της: Αλιευθείσα έκτασις: -. Καταστραφείσαι Νάρκαι α) υπό Ν/Α – β) ΟΕΒΝ – (σ.σ. Ομάδα Εξουδετερώσεως Βομβών – Ναρκών), Ακυρωτική αγγελία: -, Παρατηρήσεις: Το ναρκοπέδιον είναι εν ισχύει». συμμετείχαν τα ναρκαλιευτικά ΚΑΡΤΕΡΙΑ23«Με την επάνοδο του Στόλου στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1944, αρχίζει αμέσως το μεγάλο έργο της ανασυγκρότησης των πλοίων και υπηρεσιών του Αρχηγείου Στόλου (Α.Σ.) και του Αρχηγείου Βασιλικού Ναυστάθμου (Α.Β.Ν.). Η παλιά Διοίκηση Τορπιλών- Ναρκών μετονομάζεται από το 1944 σε Εφορία Υφάλων Όπλων (Ε.Υ.Ο.), η οποία υπάγεται στο Α.Β.Ν. και στην οποία ανήκει η Ομάδα Εξουδετερώσεως Βομβών – Ναρκών (Ο.Ε.Β.Ν.). […] Η Ανώτερη Διοίκηση Διοίκηση Αντιναρκικής Υπηρεσίας (Α.Δ.Α./Ν.Υ.) εγκαθίσταται επίσης στον Σκαραμαγκά, δίπλα στην Ε.Υ.Ο. (στο σημερινό όρμο ΑΜΦΙΑΛΗΣ) […] Τα Ν/Α υπάγονται στην Διοίκηση Ομάδας Ν/Α (Δ.Ο.Ν.) και οι Α/Κ στην Διοίκηση Ακταιωρών (Δ.Α.Κ.). […] Το 1953 δημιουργείται η Δ.ΝΑΡ (Διοίκηση Ναρκαλιευτικών) που υπάγεται πλέον στο Α.Σ. Η Δ.ΝΑΡ. μεταφέρεται στον Ν.Σ. και ο στεγάζεται μαζί με την Δ.Υ. στο παλιό κτίριο που υπήρχε στην σημερινή θέση του κτιρίου Α.Σ.». Η εξέλιξη του Ναρκοπολέμου. Η Ιστορία του Ναρκοπολέμου και της ΔΝΑΡ στο Πολεμικό Ναυτικό, Διάλεξη του Πλοιάρχου Μ. Μανουσόπουλου Π.Ν., Διοικητή ΔΝΑΡ (Σεπτέμβριος 1988), σελ 20,21. έδρα του Διοικητή της Ομάδος Ναρκαλιευτικών Πλωτάρχη Στυλιανού Ζούλια ΒΝ), ΠΑΡΑΛΟΣ (Κυβερνήτης Ανθυποπλοίαρχος Ναπολέων Αβανέας ΒΝ), ΛΕΡΟΣ (Κυβερνήτης Ανθυποπλοίαρχος Φίλιππος Ζωιδάκης ΒΝ) και ΚΑΛΥΜΝΟΣ (Κυβερνήτης Ανθυποπλοίαρχος Γεώργιος – Μελέτιος Παπαγιάννης). Επίσης συμμετείχαν oi ακταιωροί ΤΣΑΤΑΛΤΖΑ (έδρα του Διοικητή Ακταιωρών Ανθυποπλοιάρχου Κωνσταντίνου Εξάρχου ΒΝ) και ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ.
Σε ελληνική πηγή24Γίγας, Κων.«Με τον Πύρρο Σπυρομήλιο στους Αγίους Σαράντα», περιοδικό Προβολή, τεύχος 12. περιγράφεται η επίσκεψη στους Αγίους Σαράντα (30 Ιουλίου – 3 Αυγούστου 1958) της ελληνικής επιτροπής εκκαθάρισης ναρκών βόρειου στενού Κέρκυρας. Η επιτροπή αποτελούνταν από τον Πλοίαρχο Εμμανουήλ Δημοτάκη ΒΝ, τον Αντιπλοίαρχο Πύρρο Σπυρομήλιο ΒΝ25Ο Πύρρος Σπυρομήλιος (1913 – 31 Μαρτίου 1961) ήταν Έλληνας αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ αργότερα διατέλεσε γενικός διευθυντής στου Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας. Ενώ ο Ελληνικός Στρατός, κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, προέλαυνε στην Βόρεια Ήπειρο και οι Άγιοι Σαράντα είχαν απελευθερωθεί, ο Σημαιοφόρος Π. Σπυρομήλιος ΒΝ, ο οποίος υπηρετούσε στην Ναυτική Διοίκηση Βορείου Ηπείρου ζήτησε από τον διοικητή του να τεθεί επικεφαλής του αποσπάσματος που θα κατελάμβανε την πόλη της Χειμάρρας, διότι ήθελε να είναι αυτός πρώτος που θα έμπαινε στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Η άδεια δόθηκε και ετέθη επικεφαλής αποσπάσματος από 25 χωροφύλακες και ένα ναύτη εθελοντή. Ο ίδιος ο Σπυρομήλιος θα περιγράψει την συγκινητική στιγμή: «Πεζοπορούντες επί δεκάωρον περίπου εισήλθομεν εις την Χειμάρρα άνευ αντιστάσεως γενόμενοι δεκτοί υπό των κατοίκων με έξαλλον ενθουσιασμόν και ύψωσα την Ελληνικήν Σημαίαν εγκαταστήσας τας πρώτας Ελληνικάς Αρχάς. Ουδεμία μάχη συνήφθη και η ως άνω ενέργειά μου δεν δύναται να χαρακτηρισθή ως επιχείρησις.» (Έγγραφο Κυβερνήτη αντιτορπιλικού Δόξα, Αντιπλοιάρχου Σπυρομήλιου υπ’ αριθ. 235, 18/2/1952 προς την Σύνταξιν της Πολεμικής Εκθέσεως, Αρχείο Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού). Την 1η Μαρτίου του 1941 ο Σημαιοφόρος Σπυρομήλιος έδειξε απαράμιλλο θάρρος. Λόγω διαταγής του Υπουργείου Ναυτικών για χρησιμοποιήση του όρμου Πανόρμου της Χειμάρρας για ανεφοδιασμό, διετάχθη από τον Διοικητή της Ναυτικής Διοίκησης Βορείου Αιγαίου να διενεργήσει γρίπιση ναρκών. Για τον σκοπό αυτόν διετέθησαν δύο μικρά επίτακτα πετρελαιοκίνητα πλοία. Στο πρώτο επέβη ο Σπυρομήλιος με έναν Υπαξιωματικό και ένα Ναύτη και στο δεύτερο ο Αρχικελευστής Καλαμποκίδης. Το πρώτο για οπλισμό είχε ένα φορητό πολυβόλο, ενώ το δεύτερο για άμυνα δεν είχε παρά το περίστροφο του Αρχικελευστή Καλαμποκίδη. Κατά τα μεσάνυκτα δίπλα τους ανεδύθη ιταλικό υποβρύχιο. Ο Σημαιοφόρος Σπυρομήλιος διέταξε να ποντιστεί το σύρμα της γρύπισης και ταχύτατα με το πλοίο του κινήθηκε ανάμεσα στο υποβρύχιο και τον ανυπεράσπιστο Καλαμποκίδη βάλλοντας παράλληλα με το φορητό πολυβόλο εναντίον του υποβρυχίου. Το ιταλικό υποβρύχιο απάντησε με το πολυβόλο του και τα δύο αντιαεροπορικά πολυβόλα του. Η μάχη κράτησε 10 λεπτά, οπότε και το ιταλικό υποβρύχιο κατεδύθη (Αρχείο Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού). τον Πλωτάρχη Λαγονίκα ΒΝ, τον Πλωτάρχη Γεώργιο Δαϊσπύρο ΒΝ, τον Πλωτάρχη Στυλιανό Ζούλια ΒΝ και τον Πλωτάρχη Μιχαήλ Αγαπητό ΒΝ οι οποίοι μετακινήθηκαν εκεί με την Κανονιοφόρο ΠΛΩΤΑΡΧΗΣ ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ (Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Παναγιώτης Αδαμόπουλος ΒΝ). Με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου μεταξύ της ελληνικής και αλβανικής επιτροπής εκκαθάρισης του Βόρειου Στενού Κέρκυρας δηλώθηκε δημόσια ότι το στενό της Κέρκυρας είναι ελεύθερο για την διέλευση των πλοίων26Παρ’ όλο που το «Ιστορικόν Ναρκαλιείας Ελληνικών Θαλασσών» (βλ.υποσημείωση 22) δεν αναφέρει ύπαρξη ακυρωτικής αγγελίας, ενώ σημειώνεται ότι «Το ναρκοπέδιον είναι εν ισχύ».
Επίλογος
Συμπερασματικά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η σημαντικότητα της επιχείρησης εκκαθάρισης του βόρειου στενού της Κέρκυρας δεν έγκειται στην επιχειρησιακή της διάσταση αλλά κυρίως στην διπλωματική της, καθώς:
- Δηλώθηκε δημόσια ότι το Βόρειο Στενό Κέρκυρας είναι ελεύθερο προς την ναυσιπλοΐα.
- Αποσαφηνίστηκε και καθορίστηκε το νομικό καθεστώς του Βόρειου Στενού Κέρκυρας. Το νομικό καθεστώς που το διέπει είναι αυτό που προσδιορίζεται επί των χωρικών υδάτων Ελλάδας και Αλβανίας όπου κατά το εύρος αυτών από της μέσης γραμμής ασκούνται τα κυριαρχικά δικαιώματα της κάθε Χώρας. Επειδή όμως τα Στενά αυτά είναι συνέχεια διεθνών υδάτων, δηλαδή συνδέουν διεθνή ύδατα, βόρεια – νότια (εισόδου – εξόδου), διέπονται και από το Διεθνές νομικό καθεστώς των Στενών που αφορά διεθνείς διατάξεις, ελευθερίας θαλασσών, είτε γενικές είτε ειδικές, περί ελευθερίας ναυσιπλοΐας και αβλαβούς διέλευσης. Εξ αυτού του γεγονότος ο Πορθμός της Κέρκυρας χαρακτηρίζεται διεθνής.
- Έγινε μια κάποια επανεκκίνηση των ελληνοαλβανικών διπλωματικών σχέσεων, οι οποίες μέχρι τότε ήταν μηδενικές έως εχθρικές.
Παρ’ όλα τα παραπάνω όμως οι ελληνοαλβανικές σχέσεις για πολλά χρόνια αργότερα θα δοκιμάζονταν από περιόδους έντασης, ένα στοιχείο που τις χαρακτηρίζει μέχρι και σήμερα. Στο επίκεντρο βέβαια, θα βρίσκεται πάντα η ελληνική μειονότητα της Αλβανίας και η διατήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της.
