Έρευνα, κείμενο: Γιώργος Καρέλας
MV Marburg, το άγνωστο μεταγωγικό πλοίο των Ναζί, το ναυάγιο του οποίου εντοπίστηκε χάρις σε μια φωτογραφία από τα Ιταλικά πολεμικά αρχεία και κατόπιν ταυτοποιήθηκε στο βυθό στα -320 μέτρα ανοιχτά της Ιθάκης .
Ένα ναυάγιο που όπως κατέδειξε η έρευνα προκλήθηκε ύστερα από άμεσες ενέργειες των Άγγλων αξιοποιώντας πληροφορίες που τους έστειλαν Πατρινοί αντιστασιακοί. Λέγεται πως επηρέασε σε ένα βαθμό την έκβαση του πολέμου στο Ανατολικό μέτωπο.
Η ταυτοποίηση του ναυαγίου που έγινε με χρήση τηλεκατευθυνόμενου υποβρύχιου οχήματος (ROV) αποτέλεσε την βαθύτερη ταυτοποίηση ναυαγίου με ρομποτικά μηχανήματα από την εποχή του Α και Β Παγκοσμίου πολέμου σε Ελληνικά χωρικά ύδατα .
Mια σειρά 2 φωτογραφιών από τα Ιταλικά κρατικά αρχεία Αrchivio Centrale Dello Stato που φαινόταν ένα πλοίο να καίγεται κοντά σε Ελληνικές ακτές ήταν η αφορμή για τον εντοπισμό ενός άγνωστου αλλά πολύ σημαντικού ναυαγίου στο Ιόνιο πέλαγος . Η λεζάντα έγραφε «πλοίο φλεγόμενο κοντά σε Ελληνικές ακτές, Απρίλιος Μάιος 1941». Οι φωτογραφίες είχαν τραβηχτεί από Ιταλικό αναγνωριστικό αεροπλάνο με ευδιάκριτο το σήμα της Regia Aeronautica στο φτερό…
ΦΩΤΟ 1-2 Φωτογραφίες από την περιοχή που ελήφθησαν οι αεροφωτογραφίες από την Ιταλική αεροπορία (φωτό από τα Ιταλικά αρχεία Αrchivio Centrale Dello Stato)
Αρχικά θεωρήθηκε ότι επρόκειτο για επίθεση σε ναυτικούς στόχους από τις δυνάμεις του Άξονα τον Απρίλιο του 1941 κατά τη διάρκεια της εισβολής στην Ελλάδα…
Αν και η σιλουέτα του πλοίου ήταν αρκετά ευδιάκριτη η ταυτοποίηση φάνταζε αδύνατη… Τόσο και τόσα πλοία βομβαρδίστηκαν κατά τη διάρκεια της εισβολής, αρκετά βυθίστηκαν, άλλα διέφυγαν… Αυτό που μου κέντρισε το ενδιαφέρον ήταν ότι το πλοίο ήταν ένα πολύ μεγάλο εμπορικό (θα μπορούσε να το υπολογιστεί γύρω στους 8.000 τόνους) βαμμένο με χρώματα καμουφλάζ και 4 άλμπουρα … Αυτό που δεν ελήφθη υπ όψιν στην αρχική μου έρευνα ήταν η πιθανότητα το πλοίο να ανήκε στις δυνάμεις του Άξονα… Η έρευνα αρχικά εγκαταλείφθηκε, συνεχίστηκε όμως κάποια χρόνια αργότερα όπου η πιθανότητα το φλεγόμενο πλοίο να ήταν το M/V Marburg άρχισε να ερευνάται. Το πλοίο είχε 4 άλμπουρα και έμοιαζε πολύ….Η έρευνα συνεχίστηκε με τη βοήθεια του Google Earth στην περιοχή που βάση των αναφορών το Marburg χτύπησε στη νάρκη και τελικά η περιοχή του ακρωτηρίου Αγ. Νικολάου στο Βόρειο άκρο της Ιθάκης “κούμπωσε “ με το ανάγλυφο των φωτό! Στις αεροφωτογραφίες διακρινόταν και ο φάρος που υπάρχει ακόμα και σήμερα! Αλλά το Margburg τόσο κοντά στην στεριά; Αυτό ήταν σπουδαίο. Το Marburg όταν βυθίστηκε ήταν φορτωμένο με οχήματα και πυροβόλα της 2ης μεραρχίας Panzer (ΦΩΤΟ 3)
Στις 21.5.1941 ένα μεγάλο μέρος του 2ου συντάγματος τεθωρακισμένων Panzer φορτώθηκαν στο λιμάνι της Πάτρας στα πλοία Marburg και Kybfels με προορισμό το λιμάνι του Τάραντο στην Ιταλία. To Kybfels ήταν ένα φορτηγό πλοίο 7.764 τόνων και ανήκε στην εταιρεία HANSA της Βρέμης. Το Marburg, ελάχιστα μικρότερο 7.564 τόνων είχε ναυπηγηθεί το 1928 με το όνομα Saale για λογαριασμό της εταιρείας North German LLoyd. Είχε προηγηθεί στις 18 Μαΐου 41 η μεταφορά από Πάτρα για Τάραντο των πιο βαριών όπλων και τανκ της μεραρχίας με νηοπομπή που αποτελούσαν εκτός από τα 2 γερμανικά μεταγωγικά και το ιταλικό LAURA C. Επέστρεψαν στην Πάτρα για να φορτώσουν τα υπόλοιπα και λιγότερο βαριά οχήματα της μεραρχίας.
Με το φόβο μιας επίθεσης στα πλοία και μετά την αναφορά ότι συμμαχικό υποβρύχιο είχε θεαθεί στην περιοχή η Regia Marina έστειλε για αναγνώριση το υποβρύχιο Menotti με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Ugo Gelli να περιπολεί νότια της Zακύνθου. Το υποβρύχιο απέπλευσε από τον Τάραντα στις 18 Μαΐου και το βράδυ της 20ης διέκρινε μια σιλουέτα αγνώστου πλοίου στην περιοχή. Ήταν μάλλον το ναρκοθετικό Abdiel που κατευθυνόταν στην περιοχή του ακρωτηρίου Δουκάτο στην Λευκάδα για να ποντίσει το ναρκοπέδιο που θα έκανε πολύ μεγάλη ζημιά στις δυνάμεις του Άξονα….
Το Αγγλικό ναρκοθετικό όμως δεν ήταν μόνο του. Αποτελούσε πάντως το πλοίο που θα τοποθετούσε τις νάρκες σε μια από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες αποστολές ναρκοθέτησης στον ΒΠΠ με την κωδική ονομασία Operation Mat One. Tα πλοία που συνόδευσαν το ναρκοθετικό ήταν τα θωρηκτά HMS WARSPITE και HMS VALIANT , το καταδρομικό HMS AJAX κει ένα αντιτορπιλικό. Η αποστολή στέφθηκε με επιτυχία και τα πλοία μέσα στη νύχτα κατάφεραν να μην γίνουν αντιληπτά.
Την επόμενη μέρα και ενώ είχαν μεσολαβήσει μόλις λίγες ώρες από τη ναρκοθέτηση το Ιταλικό αντιτορπιλικό Carlo Mirabello ερχόμενο από Ιταλία προς Πάτρα θα χτυπήσει πρώτο σε νάρκη και θα βυθιστεί. Θα ακολουθήσει η Ιταλική κανονιοφόρος Pellegrino Matteucci που συνόδευε Ιταλικό κονβόι…. Για αδιευκρίνιστους μέχρι σήμερα λόγους οι Ιταλοί δεν θα ενημερώσουν άμεσα την Διοίκηση της Πάτρας για το νέο ναρκοπέδιο και τις απώλειες που είχαν.
Στις 21.05.41 και ώρα 9.00 το πρωί, φορτώθηκαν στα Kybfels και Marburg στο λιμάνι της Πάτρας οχήματα και πυροβόλα της μεραρχίας με προορισμό το λιμάνι του Taranto . Από εκεί θα προωθούνταν με τραίνο στο μέτωπο της Ανατολής όπου η Γερμανία ετοιμαζόταν να διεξάγει την επιχείρηση Barbarossa, δηλαδή την επίθεση κατά της Ρωσίας. Aυτή τη φορά αποπλέουν τα δύο Γερμανικά μεταγωγικά πλοία για το λιμάνι του Τάραντα χωρίς το Ιταλικό Laura C που είχε καθυστερήσει. Στις 14.00 μμ και ενώ το κονβόι βρισκόταν μεταξύ Κεφαλονιάς και Λευκάδας ακούστηκε μια τρομερή έκρηξη. Το Kybfels είχε πέσει σε νάρκη. Λίγο αργότερα χτύπησε και το Marburg σε γειτονική νάρκη και άρχισε και αυτό να βυθίζεται. Τα πλοία έπεσαν σε νάρκες από το ναρκοπέδιο που δημιούργησε μόλις την προηγούμενη μέρα το ΗΜS Abdiel και βυθίστηκαν στο κανάλι μεταξύ Λευκάδας και Ιθάκης. Η έρευνα έχει δείξει ότι το γεγονός δεν ήταν τυχαίο, οι Βρετανοί κατάφεραν να αξιοποιήσουν τις πολύτιμες πληροφορίες της πολύ καλά οργανωμένης υπηρεσίας αντικατασκοπείας που διέθεταν στην Πάτρα και μετέδιδαν Πατρινοί πατριώτες . Στο βιβλίο του Κώστα Τριανταφύλλου “Ιστορικό λεξικό των Πατρών” αναφέρει ο συγγραφέας ότι συνελήφθησαν οι Πατρινοί Βουρλούμης , Μαρτάκος και Σκαμνάκης ως ύποπτοι ότι μετέδωσαν τις κινήσεις των πλοίων Marburg και Kybfels στον εχθρό. Οι πραγματικοί πληροφοριοδότες μάλλον ήταν άλλοι, ίσως η Διασυμμαχική ομάδα που διέθετε ασύρματο και δρούσε στην Πάτρα έχοντας έδρα την οδό Ζαΐμη.
Συνολικά 226 Γερμανοί έχασαν τη ζωή τους με τη βύθιση των δύο μεταγωγικών. Οι επιζώντες βγήκαν στις ακτές της Λευκάδας και της Κεφαλονιάς. Με τη βυθιση των δυο πλοίων χάθηκαν συνολικά 66 πυροβόλα , 93 τράκτορες , 15 θωρακισμένα οχήματα , 136 οχήματα και άλλα 680 κόλλα διάφορα ελαφρά οχήματα , μοτοσικλέτες και πυροβόλα.
Η επιχείρηση ναρκοθέτησης των Βρετανών από το Abdiel έμεινε στην ιστορία σαν η πρώτη ναρκοθέτηση σε πολύ βαθιά νερά γεγονός που προκάλεσε και τον αιφνιδιασμό των κυβερνώντων των πλοίων που απωλέσθησαν.
Κάποιοι ιστορικοί θεωρούν ότι η βύθιση των δύο αυτών μεταγωγικών επηρέασε σε κάποιο βαθμό την έκβαση του πολέμου στο Ανατολικό μέτωπο μιας και τα οχήματα και ο εξοπλισμός από τον Τάραντα θα μεταφερόταν αμέσως εκεί για την ενίσχυση των Γερμανικών δυνάμεων.
Η έρευνα πεδίου
Την έρευνα πεδίου ανέλαβε ο Γεράσιμος Σωτηρόπουλος, ιδιοκτήτης του καταδυτικού κέντρου Aquatic world στην Αγία Ευφημία της Κεφαλονιάς και ακούραστος ερευνητής του βυθού και της ιστορίας της περιοχής.
Ο πυθμένας στο σημείο που φαίνεται να φλέγεται το Marburg είναι σε βάθος 70-90 μέτρων αλλά εκεί η έρευνα πεδίου δεν απέδωσε καρπούς.
Παρ’ όλα αυτά επιβεβαίωσε ότι η περιοχή που ερεύνησε ήταν αυτή της αεροφωτογραφίας. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γερμανού στρατιώτη πυροβολικού της μεραρχίας ονόματι Zaloudek που επέβαινε στο Marburg το πλοίο εγκαταλείφθηκε αμέσως μετά την έκρηξη της νάρκης με διαταγή του καπετάνιου του. Το πλοίο φλεγόταν το βράδυ και η φωτιά ήταν ορατή στη Λευκάδα. Η φωτό του φλεγόμενου πλοίου από το Ιταλικό αναγνωριστικό αεροπλάνο ενδέχεται να τραβήχτηκε το απόγευμα ή την επόμενη μέρα. Το ερώτημα ήταν που τελικά βυθίστηκε το πλοίο.
Οι αναφορές της Γερμανικής ναυτικής διοίκησης σχετικά με τo ακριβές σημείο βύθισης των πλοίων δεν πρόσφεραν κανένα επιπλέον στοιχείο. Η διάσωση των ναυαγών έγινε από Ιταλικά πλοία (καθώς τα νησιά του Ιονίου ήταν υπό Ιταλική κατοχή) και Έλληνες ψαράδες. Το Marburg φαίνεται να εγκαταλείφθηκε στη τύχη του νωρίς αφού καθελκύστηκαν ομαλά οι σωσίβιες λέμβοι του και πήραν ένα αριθμό από τους επιβαίνοντες.
Η έρευνα συνεχίστηκε από τον Γεράσιμο Σωτηρόπουλο ψάχνοντας αναφορές από ηλικιωμένους που ίσως να γνώριζαν που τελικά βυθίστηκε το φλεγόμενο πλοίο. Οι διηγήσεις των παλιών οδήγησαν σε ένα στόχο στο Βόρειο άκρο της Ιθάκης. Το πλοίο φαίνεται να παρασύρθηκε αρχικά νότια προς τις ακτές της Ιθάκης αλλά κάποια στιγμή τα ρεύματα άλλαξαν και το πλοίο κατέληξε να βυθιστεί ατόφιο και όρθιο στα 320 μέτρα βάθος. Ο Ποσειδώνας , ο Έλληνας θεός της θάλασσας οδήγησε τελικά το πλοίο σε απαγορευτικά βάθη για κατάδυση με αναπνευστικές συσκευές και στέρησε στους αυτοδύτες της εποχής μας καταδύσεις σε ένα ναυάγιο γεμάτο οχήματα και όπλα της 2ης Μεραρχίας Panzer.
Η ταυτοποίηση
Το καλοκαίρι του 2017 παρά τις δυσκολίες και τον χαμηλό προϋπολογισμό για ένα τέτοιο εγχείρημα πραγματοποιήθηκε κατάδυση στο ναυάγιο τηλεκατευθυνόμενου οχήματος που έφερε υποβρύχια κάμερα (ROV). Η αποστολή στέφθηκε με επιτυχία χάρις στην συμβολή του Έρικ Ασημακόπουλου.
Τα πλάνα από το βιντεο είναι από την πλώρη του πλοίου όπου τεκμηριώνεται και η ταυτοποίηση του ναυαγίου. Διακρίνονται ξεκάθαρα οι γραμμές του πλοίου , τα όκια , οι δέστρες, η άγκυρα και η βάση του πλωριού πυροβόλου.
Το άγνωστο αμυντικό όπλο
Κατά την εξέταση του ψηφιακού υλικού από το ναυάγιο στην Κεφαλονιά στο καταδυτικό κέντρο Aquatic world, μια μεγάλη και στενή κατασκευή που δεν είχε εντοπιστεί αν και διακρίνεται στις φωτογραφίες του πλοίου στο λιμάνι της Πάτρας κατά τα τελευταία του ταξίδια στην Ιταλία επισημάνθηκε χάρις την παρατηρητικότητα του Νίκου Μαυρομμάτη και στη συνέχεια ερευνήθηκε η χρησιμότητά της.
Ακριβώς στην πλώρη του πλοίου μια σιδερένια προέκταση που ομοιάζει με πηδάλιο και που εκτείνεται σε όλο το ύψος της και που συνδέεται με αυτή με μεντεσέδες αποτελεί τη βάση ενός πιθανολογούμενου αμυντικού όπλου.
Σύμφωνα με την ιστορικό ερευνητή Άρη Μπιλάλη η κατασκευή αυτή θα μπορούσε να είναι μια μηχανή εξουδετέρωσης ναρκών που χρησιμοποίησε η Kriegsmarine.
Η χρήση του αμυντικού αυτού όπλου έγινε σε μικρή κλίμακα κατά τον ΒΠΠ .Από τον μηχανισμό αυτόν τύπου πηδαλίου αναπτύσσονταν εκατέρωθεν του πλοίου συρματόσκοινα που στο τέλος τους είχαν ένα αντικείμενο σαν τορπίλη που ονομαζόταν paravane.
To πλοίο πλέοντας με συγκεκριμένη ταχύτητα έσερνε πίσω του τους μηχανισμούς αυτούς σε συγκεκριμένο βάθος.
Στην άκρη τους συχνά έφεραν κόφτες για να κάβουν το αγκυροβόλιο των ναρκών ή κεφαλές -σημαδούρες που με την επαφή με τις νάρκες εκρύγνυντο και έτσι προστατευόντουσαν τα υπόλοιπα πλοία της νηοπομπής.
Αλλά ίσως περισσότερο πιθανό θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η κατασκευή αυτή να χρησίμευε σαν τη βάση μιας συσκευής που με ακουστικά κύματα ενεργοποιούσε τις νάρκες από απόσταση και βρισκόταν στην τέλος του συρματόσκοινου και που προσαρμοζόταν εκατέρωθεν από την πλώρη του πλοίου .
Σε κάθε περίπτωση το όπλο αυτό ίσως ήταν η αιτία που τα 2 μεταγωγικά πλοία Marburg και Kybfels ταξίδεψαν ασυνόδευτα στις 21 Μαίου 1941 από την Πάτρα στον Τάραντα της Ιταλίας μεταφέροντας ένα τόσο πολύτιμο φορτίο, δηλαδή τα οχήματα και εξοπλισμό της 2ης μεραρχίας Panzer.
Λειτουργία του μηχανισμού paravane για την αντιμετώπιση των ναρκών
Η πόντιση ναρκοπεδίου την προηγούμενη μόλις μέρα από το Αγγλικό ναρκοθετικό HMS ABDIEL τους χάλασε όλα τα σχέδια και έστειλε τα δύο πλοία στο βυθό. Άλλωστε ήταν η πρώτη φορά στα χρονικά που έγινε ναρκοθέτιση σε πολύ βαθιά νερά, μάλιστα κάποιες νάρκες ποντίστηκαν σε περιοχή που ο βυθός ξεπερνούσε τα 1000 μέτρα.
Οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν γιατί δεν περίμεναν να έχει ναρκοθετηθεί μια περιοχή σε τόσο βαθιά νερά που για την αγκυροβόληση των ναρκών χρειάζονταν 100άδες μέτρα συρματόσκοινα και έχασαν εξοπλισμό σχεδόν τόσο σημαντικό όπως αυτός που έχασαν σε όλη την επιχείρηση για την κατάληψη της Ελλάδας (επιχείρηση Marita)
Αρχεία βιβλία
- Platon Alexiades – Target Corinth Canal
- Byron Tesapsides – DIE KRIEGSMARINE IN DER ÄGÄIS
- Very Special Ships: Abdiel Class Fast Minelayers of World War Two, by Arthur Nicholson
- Γερμανικά πολεμικά ημερολόγια Ναυτικής Διοίκησης Ελλάδας
- Μικροφίλμ Γερμανικές αναφορές σχετικά με τη βύθιση, αρχείο Βill Russ
- Ιταλικά αρχεία Αrchivio Centrale Dello Stato
- Marimorea, ημερολόγιο Ιταλικής Ναυτικής Διοίκησης Πάτρας
