Η παρούσα σημαντική μελέτη καλύπτει τη χρονική περίοδο από την περιπετειώδη ίδρυση του Κυπριακού Ναυτικού μέχρι τα τραγικά γεγονότα του Ιουλίου του 1974. Ολόκληρο το κείμενο θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα μας σε 3 συνέχειες: α. Ίδρυση και συγκρότηση β. Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου γ. Η τουρκική εισβολή
3ο μέρος: Η τουρκική εισβολή.
Γράφει ο Σήφης Μανουσογιαννάκης
Αποβατική ενέργεια των Τούρκων μέχρι την πρώτη ανακωχή 221600
Ο Παπαγιάννης φαίνεται ότι άρχισε να ανησυχεί από την 18η και εξέπεμψε το ΣΗΜΑ ΝΔΚ 181125 ΙΟΥΛ προς ΝΒΧ, ΣΕΠ Α, Β, Δ με κείμενο «ΕΝΤΕΙΝΑΤΕ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ΠΡΟΣ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΧΩΡΟΥ. ΑΝΑΦΕΡΑΤΕ ΠΑΡΑΥΤΑ ΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΥΠΟΠΤΟΝ ΣΤΟΧΟ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ Η ΑΕΡΟΣ». Δεν διέταξε όμως καμιά κίνηση ούτε έλαβε κανένα μέτρο. Ούτε όταν τις βραδινές ώρες της 19ης άρχισαν να κινούνται προς τη νότια Κύπρο κύματα προσφύγων από τα βόρεια του νησιού. Με ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ/3ον ΕΓ 191920 ΙΟΥΛ διατάχθηκε ετοιμότητα εφαρμογής του σχεδίου ΑΦΡΟΔΙΤΗ. Από τις 22:00 τα Radar και του Κορμακίτη και του Ριζοκάρπασου άρχισαν να αναφέρουν ομάδες πλοίων που κατευθυνόταν προς την Κύπρο. Είχαν εντοπίσει και την ομάδα που έκανε παραπλανητική κίνηση κινούμενη ανατολικά της Κύπρου προς την Αμμόχωστο και την κύρια αποβατική δύναμη που έπλεε προς την Κυρήνεια. Τον Παπαγιάννη καθησύχαζε ο Α/ΓΕΕΦ που και αυτόν τον καθησύχαζε το ΓΕΕΘΑ από την Αθήνα λέγοντας του ότι οι Τούρκοι εκτελούν ασκήσεις. Κατά τις 03:00 ξημερώματα της 20ης ο Παπαγιάννης πλήρης ανησυχίας διέταξε συναγερμό των ναυτικών διοικήσεων, πλοίων και μονάδων χωρίς να έχει λάβει σχετική διαταγή από το ΓΕΕΦ το οποίο ενημέρωσε για τις ενέργειες του1Αντιπλοιάρχου Γ.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ Εξιστόρηση γεγονότων Κύπρου (Από ανάρτηση στο διαδίκτυο kakaras.wordpress.com, 2Συνέντευξη Σ.ΓΟΥΛΕΑ (Από ανάρτηση στο διαδίκτυο Kakaras.wordpress.com). Την 04:50 διατάχθηκαν οι Τ/Α που βρισκόταν στην ΝΒΧ να πλεύσουν προς τις θέσεις αποκρύψεως οι οποίες σημειωτέον ήταν στην βόρεια πλευρά του νησιού.
Εκείνη την ώρα περίπου διατάχθηκαν να αποπλεύσουν και οι δύο Τ/Α που βρισκόταν στην Κυρήνεια υπό τον Τσομάκη και τον Βερύκιο και να πλεύσουν «προς έλεγχον των στόχων εν πλήρη ετοιμότητι οπλισμού με διαταγήν εφ όσον βληθούν να αμυνθούν και εν συνεχεία να επιτεθούν κατά των πλοίων»3ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΡΧΟΜΕΝΟΝ ΤΗΝ 00:01 ΤΗΣ 20-7-74. Αφηγείται ο Παπαγιάννης « Η ώρα ήταν 05:10. Άκουσα πρώτα τον Βερύκιο να με καλεί και να μου αναφέρει ότι η Τ/Α του υπέστη βλάβες από αεροπορική επίθεση ετέθη εκτός η μία μηχανή και κατεστράφη το πηδάλιο το δε σκάφος ακυβέρνητο πλησιάζει τις ανατολικές ακτές της Κυρήνειας. Του είπα να εγκαταλείψει το σκάφος και να διασώσει τους τραυματίες. Σε 2-3 λεπτά ο Τσομάκης μου αναφέρει “ευρίσκομαι 2 μίλια από την νηοπομπή ετοιμάζομαι να ρίξω τορπίλες” και συγχρόνως με ένταση στην φωνή του [με βομβαρδίζουν, με βομβαρδίζουν με βομβ…]».
Η Τ/Α-1 (Βερύκιος) οδηγήθηκε και προσάραξε στην ακτή. Το πλήρωμα της βγήκε στην στεριά κολυμπώντας και παρουσιάστηκε στον Ν Σταθμό στην δύναμη του οποίου και εντάχθηκε. Τραυματίστηκαν ο Κυβερνήτης Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Ν. Βερύκιος, οι Αρχικελευστές Γ. Βαιλάς και Ι. Λεστένκο και ο ναύτης Α. Σουκαράς. Οι τραυματισμένοι διακομίσθηκαν στην Λευκωσία. Η Τ/Α-3 (Τσομάκης) ανατινάχθηκε από τις βολές των αεροσκαφών και βυθίστηκε αύτανδρη εκτός του Αρχικελευστή Δ. Μαγέτου που κατόρθωσε να βγει στην στεριά τραυματισμένος και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο. Νεκροί ήταν ο Κυβερνήτης Ε. Τσομάκης, ο Αρχικελευστής Λ. Βιτουλαδίτης, και οι Κελευστές Κ. Καρέτσος και Ν. Δερηζιώτης και οι ναύτες Ν. Στιβακτάς, Ε. Κουτσουράδης, Χ. Καρεφυλλίδης, Φ. Φιέρος και Χ. Κεφαλωνίτης. Την 06:00 διατάχθηκαν από το ΓΕΕΦ οι Μονάδες της ΕΦ να κινηθούν προς τους χώρους διασποράς. Την ίδια ώρα κηρύχθηκε από ραδιοφώνου γενική επιστράτευση.
Αφήγηση του Δ. Μαγέτου, μοναδικού επιζώντα της Τ-1
Το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ είχε αποπλεύσει από την Αμμόχωστο την 191800 μετά την επιβίβαση 450 επαναπατριζομένων οπλιτών της ΕΛΔΥΚ αφου πρώτα είχε αποβιβάσει τους άνδρες και τα υλικά της νέας. Το πρωί της 20ης Ιουλίου διατάχθηκε από το ΓΕΝ να πλεύσει προς Πάφο και να αποβιβάσει τους οπλίτες. Την 201400 αγκυροβόλησε στην Πάφο και άρχισε την αποβίβαση της ΕΛΔΥΚ με ΑΒΑΚ. Μετ ολίγον ο Διοικητής Εθνοφρουράς Πάφου Συνταγματάρχης Γιοβάνης ζήτησε από τον Κυβερνήτη όπως προσβάλει με τα πυροβόλα του πλοίου μια οικία στην οποία ήταν ανηρτημένη η Τουρκική σημαία και η οποία χρησιμοποιείτο ως Διοικητήριο των Τουρκοκυπριακών δυνάμεων της περιοχής. Ο Κυβερνήτης Πλωτάρχης Χανδρινός μη έχοντας σχετικές διαταγές από το ΓΕΝ αποφάσισε να ικανοποιήσει το αίτημα αυτό και από 201530 μέχρι 201730 το πλοίο έβαλε περί τα 900 βλήματα 40μμ και απέπλευσε από την Πάφο. Τις υποδείξεις για ορισμένα σημεία μετέφερε στο πλοίο ο Διοικητής του ΝΑ Πάφου ΣΕΑ/Μ Παλαίστρος. Το πλοίο μετά το πέρας των βολών περί την 201800 έπλευσε προς Νότο για να αποφύγει τον εντοπισμό.
Τα αποτελέσματα αυτής της επέμβασης ήταν τα ακόλουθα:
α. Οι Τουρκοκύπριοι της Πάφου παρεδόθησαν αμαχητί αφού υπέστησαν απώλειες. Προ της παραδόσεως τους ανέφεραν, (προκύπτει από υποκλαπέν σήμα ) προς την Στρατιωτική Διοίκηση Τ/Κ Λευκωσίας ότι παραδίδονται διότι υπέστησαν ανηλεή βομβαρδισμό υπό Ελληνικού πολεμικού L 172 (Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ).
β. Περί την 202300 από σήμα που επίσης υποκλάπηκε η Τουρκική Στρατιωτική Διοίκηση Λευκωσίας ανέφερε προς Άγκυρα ότι ο Τουρκικός θύλακας Πάφου παραδόθηκε διότι βομβαρδίστηκε ανηλεώς υπό Ελληνικών πλοίων. Αυτή η διατύπωση της αναφοράς προφανώς προκάλεσε σύγχυση στην Άγκυρα με αποτέλεσμα την περί την 211435 προσβολή 3 Τουρκικών Α/Τ δυτικά της Πάφου υπό Τουρκικών αεροσκαφών. Από την προσβολή αυτή βυθίστηκε το Α/Τ KOTZATEΠE. Σημειώνεται ότι κατά του Τ/Κ θύλακος της Πάφου έβαλλε από της μεσημβρίας μέχρι και πέραν της 17:30 ο ΝΣ Πάφου δι’ ενός Oerlikon κατόπιν συννενοήσεως με Στρ. Διοικητήν (V ΑΤΔ).
Η ενέργεια του Χανδρινού να βομβαρδίσει τον Τουρκοκυπριακό θύλακα ήταν στα πλαίσια του αυτονόητου και του καλώς εννοουμένου καθήκοντος αξίζει όμως να καταγραφεί ως εξαιρετική πράξη και να αντιπαραβάλλεται με εκείνες που άλλοι έπρεπε να κάμουν και δεν έκαμαν. Ανέφερε μεταγενέστερα ο Χανδρινός: «Επί του θέματος της εκτελέσεως βολής εναντίον των Τουρκοκυπριακών θέσεων, πλέον των όσων ανεφέρθησαν έχω να προσθέσω ότι από την στιγμήν που διετάχθην όπως αναστρέψω δια Πάφον εθεώρησα ότι το πλοίον συμμετείχε, αδιακρίτως εάν έφερε Ελληνικήν σημαία, ενεργώς εις οιονδήποτε είδος επιχειρήσεων είτε αμυντικών είτε επιθετικών ελάμβανον χώραν είτε επί της νήσου είτε πέριξ αυτής….. Περαίνων την εν λόγω έκθεσιν επιθυμώ να αναφέρω ότι ως διεπίστωσα το ηθικόν του Έλληνος, η ψυχραιμία και η τόλμη αυτού, ευρίσκεται εις υψηλόν βαθμόν. Δεν θα ήτο υπερβολή να αναφέρω ότι άπαντες οι επιβαίνοντες του πλοίου Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και οπλίτες εν ουδεμία περιπτώσει απώλεσαν το θάρρος των και την πίστην των για τα ιδεώδη της φυλής. Ιδιαιτέρως εσημείωσα το θάρρος των επαναπατριζομένων οπλιτών του Στρατού Ξηράς οίτινες καίτοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι επέστρεφον εις τας οικίας των με έξαλλον ενθουσιασμόν και αλλαλαγμούς χαράς, εδέχθησαν την από του στόματος μου, πληροφορίαν περί της επανόδου των εις την Κύπρον, προς ενίσχυσην των μαχομένων αδελφών των εναντίον του εχθρού του γένους».
Η ΝΒ ΧΡΥΣΟΥΛΗ τέθηκε σε συναγερμό περί την 03:00 πρωινή της 20ης. Το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ ήταν αγκυροβολημένο έξωθεν του λιμενίσκου, οι Τ/Α εντός του λιμενίσκου, οι ΟΥΚ εις θέσεις μάχης περιμετρικώς της βάσεως. Περί την 04:00 λαμβάνονται οι πρώτες πληροφορίες από τα ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ, ΒΥΡΩΝ, ΔΟΞΑ και το ραντάρ της αεροπορίας στην Καντάρα περί επιθέσεως Τουρκικών αεροσκαφών εναντίον των θέσεων μας στην περιοχή της Κυρήνειας. Το Ραντάρ αυτό που ανήκε στην Αεροπορία, μέχρι να το κάψουν οι Τούρκοι με βόμβες ναπάλμ, έδινε μέσω τηλεφώνου ασφαλείς πληροφορίες σε όλες τις μονάδες για τα αεροπλάνα που προσέγγιζαν και έτσι προετοιμάζονταν οι ομοχειρίες των αντιαεροπορικών.4Συνέντευξη Δ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ – Κ.ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗ (Από ανάρτηση στο διαδίκτυο kakaras.wordpress.com) Την 04:50 η ΝΔΚ διέταξε τον απόπλου των Τ/Α και τον πλου τους προς τις θέσεις διασποράς και του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ προς βράχο «ΚΑΣΤΡΟΥΛΙ». Στην Τ/Α-2 επιβιβάστηκε και ο Διοικητής ΝΒΧ/ΔΠΑ Παπαδάκης. Καθήκοντα Διοικητού ανέλαβε ο Δούκας, ο Γουλέας ανέλαβε την οργάνωση της άμυνας και την οργάνωση και κατανομή των επιστρατευμένων οι οποίοι άρχισαν να καταφθάνουν από την 06:30, ο Ντάνος με τον βοηθό του Αρμενιάκο υπεύθυνοι της Τεχνικής Διευθύνσεως. Τα πυροβολεία της βάσεως εφοδιάζονταν με πυρομαχικά. Βλάβες, εμπλοκές κτλ αντιμετωπιζόταν άμεσα από τον Αρχικελευστή ΠΒ Γ.Κασελούρη και τον βοηθό του Αρχικελευστή Τ/ΠΒ Σ.Γυδίτση με αξιοζήλευτο ζήλο και προσήλωση στο καθήκον.5Συνέντευξη Σ.ΓΟΥΛΕΑ (Από ανάρτηση στο διαδίκτυο Kakaras.wordpress.com) Μισή ώρα μετά τον απόπλου της η Τ/Α 6 με τον Τσαταλό επανέπλευσε στη βάση αναφέροντας βλάβη στην μία κύρια μηχανή. Η Βάση δέχθηκε την πρώτη αεροπορική επιδρομή περί την 10:30 ενώ ακολούθησαν άλλες πέντε. Κατερρίφθησαν τρία αεροσκάφη εκ των οποίων ένα κατέπεσε στην περιοχή Μπογαζιού, ένα στην περιοχή Κώμα του Γιαλού και το τρίτο στην περιοχή της Καντάρας. Την 14:00 μετά την αραίωση των αεροπορικών επιθέσεων το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ που είχε υποστεί δύο ανεπιτυχείς αεροπορικές επιθέσεις παρέβαλε στον προβλήτα έξω από τον λιμενίσκο προκειμένου να αυξηθούν οι αντιαεροπορικές δυνατότητες της Βάσεως. Την 210100 ΙΟΥΛ ο Παπαδάκης ο οποίος επέβαινε στην Τ/Α-2 γνωστοποίησε την πρόθεση του να επαναπλεύσει στη Βάση αλλά μισή ώρα αργότερα ο Κυβερνήτης της Τ/Α-2 Κανδαλέπας γνώρισε με το ραδιοτηλέφωνο στον Γουλέα ότι κατά τους χειρισμούς για την επιστροφή η Τ/Α προσάραξε και επιθυμία του Παπαδάκη ήταν να τους παραλάβει με την βοηθητική λέμβο της Βάσεως. Πράγματι ο Γουλέας παρέλαβε το πλήρωμα της Τ/Α-2 από το σημείο που είχε προσαράξει και το οποίο βρισκόταν μισή ώρα από τη Βάση προς την κατεύθυνση της Αμμοχώστου και 35 μέτρα από την ακτή. Η θέση αυτή δεν προβλεπόταν από τα σχέδια.6Αντιπλοιάρχου Γ.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ, Ως άνω Ούτε την 21η ούτε και μέχρι το μεσημέρι της 22ας που άρχισε να ισχύει η συμφωνία περί καταπαύσεως του πυρός έγιναν άλλες αεροπορικές επιθέσεις στη βάση. Έγινε όμως από τον στρατό μια επιχείρηση εκκαθαρίσεως μικρών Τουρκοκυπριακών θυλάκων πέριξ του φρουρίου της Αμμοχώστου στην οποία έλαβε μέρος εθελοντικά ομάδα Υπαξιωματικών της Βάσεως.
Την επομένη 21η του μηνός ο Παπαγιάννης σε προσπάθεια του να μιλήσει με τον Γουλέα στη ΝΒΧ βρήκε τον Παπαδάκη στη βάση ο οποίος τον ενημέρωσε με «μισόλογα» για το ότι η μία Τ/Α είχε επαναπλεύσει λόγω βλάβης η δε άλλη είχε προσαράξει. Εις το Πολεμικό ημερολόγιο της ΝΔΚ7ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΡΧΟΜΕΝΟΝ ΤΗΝ 00:01 ΤΗΣ 20-7-74 σημειώνεται «210120 Η Τ/Α-2 εξοκείλει εις ακτήν βορείως του ξενοδοχείου ΣΑΛΑΜΙΣ το δε προσωπικό της μετά του επιβαίνοντος εις αυτήν Διοικητού ΔΠΑ παραλαμβάνεται από την λέμβον Α99 και μεταφέρεται εις ΝΒΧ. Το περίεργον τούτο ατύχημα της Τ/Α-2 θα αποτελέσει θέμα μελλοντικών ανακρίσεων». Ο Παπαργύρης λέει στην συνέντευξη του8Συνέντευξη Γ.ΠΑΠΑΡΓΥΡΗ (Από ανάρτηση στο διαδίκτυο (kakaras.wordpress.com): «Λοιπόν κατά την διαδρομή το γράφω είναι με μηδέν μπωφόρ και πανσέληνο έριξαν την τορπιλάκατο στον δρόμο της Αμμοχώστου. Παπαδάκης Κανδαλέπας. Αφήνονται όλα τα πράγματα κρυπτογραφικά και τα πάντα μέσα στο σκάφος». Από μαρτυρίες άλλων προκύπτει ότι τα υλικά κρυπτογραφήσεως καθώς και τα διαβαθμισμένα έγγραφα του πλοίου παραλήφθηκαν τις επόμενες ημέρες.
Από τον Γουλέα ζήτησε να έχει έτοιμους τους ΟΥΚ για να επιχειρήσουν την επόμενη μέρα. Πρόθεση του Παπαγιάννη ήταν να μεταβεί την επόμενη ημέρα στην ακτή αποβάσεως να καταγράψει τις Τουρκικές δυνάμεις και το βράδυ να επιχειρήσει με τους ΟΥΚ την καταστροφή όσων αποβατικών θα ευρισκόταν εκεί.41 Τέτοια επιχείρηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ο Παπαργύρης την ίδια μέρα ανέφερε στον Παπαγιάννη ότι ο Ντάνος τον είχε πληροφορήσει ότι μετά από επιθεώρηση που είχε κάνει στις μηχανές της Τ/Α 2 αυτές βρέθηκαν χωρίς καμιά βλάβη και ανακριβώς είχε αναφερθεί βλάβη από τον Κυβερνήτη της. Την επομένη 22α από το πρώτο φώς άρχισαν τρομεροί βομβαρδισμοί από την Τουρκική αεροπορία η οποία εξουδετέρωσε όλες τις δυνάμεις μας πέριξ του προγεφυρώματος. Στις 221600 διατάχθηκε διακοπή των εχθροπραξιών από τον ΟΗΕ.
Στον ΝΣ Κυρήνειας μετά την απώλεια των δύο Τ/Α, αλλά και το καρδιακό επεισόδιο που υπέστη ο Υποδιοικητής Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Β.Πετρόπουλος, ανέλαβε την διοίκηση ο Αρχικελευστής Τ/ΠΒ Τ.Γαλιάτσος. Την παραμονή ο Σταθμός είχε εφοδιαστεί με πυρομαχικά από την ΝΒΧ. Καθ όλη την διάρκεια της 20ης και 21ης ο Σταθμός δεχόταν αεροπορικές επιθέσεις. Τραυματίσθηκε ο ναύτης Α.Διονυσίου. Την 220600 η περιοχή της Κυρήνειας δέχθηκε σφοδρό βομβαρδισμό από πλοία και αεροσκάφη. Το προσωπικό του Σταθμού υπό τον Γαλιάτσο πολέμησε ηρωικά όλη την ημέρα βάλλοντας με τα αντιαεροπορικά εναντίον των Τουρκικών αεροσκαφών, και αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον Σταθμό όταν την 22α και αφού όλα είχαν χαθεί στην Κυρήνεια ο Παπαγιάννης τους συνέστησε να αποχωρήσουν και να κινηθούν ανατολικά ώστε να συνενωθούν με τις εκεί ευρισκόμενες δυνάμεις των καταδρομέων. Τα πρώτα Τουρκικά τμήματα μπήκαν στην πόλη που είχε εγκαταλειφτεί εκτός από τον Ν.Σταθμό περί τις 14:00. Στις 16:00 ο Γαλιάτσος ανέφερε στον Παπαγιάννη ότι ένα άρμα και ένα τεθωρακισμένο μεταφοράς προσωπικού με 15 στρατιώτες και 2 Αξιωματικούς Τούρκους προσέγγισαν την πύλη του φρουρίου και τους κάλεσαν να υποστείλουν την Ελληνική σημαία και να παραδοθούν. Οι Υπαξιωματικοί και οι ναύτες του Σταθμού τους απάντησαν με καταιγισμό πυρών και χειροβομβίδων και φόνευσαν περί τους δέκα καταστρέφοντας το τεθωρακισμένο. Το άρμα απομακρύνθηκε. Όλο το βράδυ της 22ας οι Τούρκοι τους πολιορκούσαν και τους καλούσαν να παραδοθούν. Το πρωί της επομένης 23ης αφού κατέστρεψαν το υλικό του Σταθμού, διέφυγαν κινούμενοι στις στοές του κάστρου, μετά από πορεία πέντε ωρών συνενώθηκαν με τους καταδρομείς, και υποχώρησαν στην Λευκωσία που έφθασαν το απόγευμα.45 Ο Αρχικελευστής Η/Ν Χ.Γιαβρούτας και ναύτης Χ.Αντωνίου έχασαν τον προσανατολισμό τους κατά την διαφυγή και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τους Τούρκους.9ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΡΧΟΜΕΝΟΝ ΤΗΝ 0001 ΤΗΣ 20-7-74
Στον ΝΣ Πάφου από τις ημέρες του πραξικοπήματος είχε καταστραφεί το Ραντάρ και είχε αφαιρεθεί ο οπλισμός επιστρατεύσεως και δύο αντιαεροπορικά Έρλικον. Ενισχύθηκε με οκτώ άνδρες. Δέχθηκε αεροπορική επίθεση περί την 211500 η οποία είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή των εγκαταστάσεων του Σταθμού και τον τραυματισμό του Διοικητού Σημαιοφόρου ΣΕΑ/Μ Α.Παλαίστρου και των ναυτών Α.Κουκούλη, Α.Παπάλου, Α.Όψημου, Α.Λεωνίδου, Α.Φιλίππου, Π.Τζώρτζη, και Α.Χαραλάμπους.
Ο ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ (Ριζοκάρπασο) διαβίβαζε συνεχώς αναφορές προς τον Θάλαμο Επιχειρήσεων της ΝΔΚ. Από την ώρα της αποβάσεως άρχισε να δέχεται αεροπορικές προσβολές. Την 201700 από αεροπορική προσβολή τραυματίσθηκε ο Επικελευστής Γ.Μορφόπουλος που μεταφέρθηκε εις το Νοσοκομείο Αμμοχώστου. Και την 20η και την 21η ο Σταθμός δεχόταν συνεχώς αεροπορικές επιθέσεις.
Ο ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ (Αγ. Νάπα) βρισκόταν σε πλήρη λειτουργία. Διαβίβαζε συνεχώς αναφορές προς τον Θάλαμο Επιχειρήσεων της ΝΔΚ.
Στον ΣΕΠ ΓΑΛΗ (Πάφος) το Ραντάρ βρισκόταν εκτός λειτουργίας, λόγω καταστροφής του κατά τα γεγονότα του πραξικοπήματος. Δύο Έρλικον και ο οπλισμός επιστρατεύσεως είχαν κλαπεί.
Ο ΣΕΠ ΔΟΞΑ (Κορμακίτης) από την ώρα ενάρξεως της αποβάσεως δεχόταν αεροπορικές προσβολές. Στις 211600 μετά από βομβαρδισμό ο Σταθμός έπαψε να λειτουργεί με βλάβες στο Ραντάρ, στις συσκευές συνεννοήσεως και σε α/α πολυβόλα. Το προσωπικό του απομακρύνθηκε μετά από διαταγή του ΝΔΚ.
Τα Υ/Β Γλάυκος και Νηρεύς απέπλευσαν από τον ΝΑ από 191500-191520 με εντολή να πλεύσουν εν επιφανεία σε τομείς στην περιοχή Κρήτης-Ρόδου για εκτέλεση ασκήσεως ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΗΡ 6Α. Με σήμα ΓΕΝ 200649 ΙΟΥΛ. τα Υ/Β διατάχθηκαν να καταδυθούν. Ήδη είχαν αρχίσει οι επιθετικές ενέργειες των Τούρκων στην Κύπρο. Τα Υ/Β καταδύθηκαν στην περιοχή ν. Θήρας και συνέχισαν τον πλουν προς τους τομείς των πέριξ της Ρόδου όπως είχαν καθοριστεί από την Δ/γη ασκήσεως. Με σήμα ΓΕΝ 201518 ΙΟΥΛ. τα Υ/Β Γλαύκος Νηρεύς διατάχθηκαν να πλεύσουν υπό πολεμικές συνθήκες και να εγκαταστήσουν επιθετική περιπολία σε τομείς βορείως Κύπρου. Στοιχεία κινήσεως:
α. Απόσταση Υ/Β από περιοχή Κερύνειας 320νμ. Θέση Υ/Β περιοχή Αυγονήσι (δυτικά Καρπάθου.
β. Ταχύτης μετακινήσεως (TRANSIT): 5,5 προβλεπομένη 6,5 εκτελεσθείσα από τα Υ/Β.
γ. ΠΩΚ στην περιοχή επιχειρήσεων με την εκτελεσθείσα προχώρηση 6,5 κ. (το ενωρίτερο δυνατό) 221700-221730.
Με σήμα ΓΕΝ 211300 ΙΟΥΛ. τα Υ/Β διατάχθηκαν να διακόψουν τον πλού προς Κύπρο και να αναλάβουν τομείς περιπολίας ανατολικά και νότια της Καρπάθου. Το Υ/Β Νηρεύς ανέστρεψε την 211410 ενώ το Γλαύκος την 212150 λόγω καθυστερήσεως λήψεως του σήματος. Απόσταση από ΑΝΣΚ που βρέθηκαν τα Υ/Β την ώρα της αναστροφής:
α. Γλαύκος 130νμ.
β, Νηρεύς 180νμ.
Με σήμα ΓΕΝ 221500 ΙΟΥΛ. τα Υ/Β διατάχθηκαν εκ νέου νε πλεύσουν προς τους ίδιους τομείς περιπολίας βορείως της Κύπρου ενώ την 231400 ΙΟΥΛ. διατάχθηκαν να επιστρέψουν σε τομείς πέριξ ν. Ρόδου. Το Υ/Β Γλαύκος που ήταν προχωρημένο έφθασε εγγύτερον από ΑΝΣΚ 100νμ.
Εφ’ όσον υπήρχε η βούληση αντιμετωπίσεως των Τούρκων τα Υ/Β θα έπρεπε να αναπτυχθούν ως εξής:
α. Για την αντιμετώπιση της πρώτης αποβατικής ενέργειας το πρωί της 20 Ιουλίου (200715) θα έπρεπε να έχουν αποπλεύσει το νωρίτερο το πρωί της 16ης Ιουλίου από το ΝΣ (για μετακίνηση 96 ωρών εν καταδύσει) ή το αργότερο το πρωί της 17ης Ιουλίου( για μετακίνηση 75 ωρών στην επιφάνεια το βράδυ στις Κυκλάδες και εν καταδύσει στη συνέχεια).
β. Για αντιμετώπιση της δεύτερης αποβατικής ενέργειας το πρωί της 22ας Ιουλίου θα έπρεπε νε είχαν αποπλεύσει το νωρίτερο το πρωί της 18ης ή το αργότερο το πρωί της 19ης αντίστοιχα.
Σε τελική ανάλυση εάν τα Υ/Β ευρίσκονταν στην περιοχή Ρόδου το πρωί της 20ης Ιουλίου που άρχισαν οι εχθροπραξίες και έπαιρναν εντολές έγκαιρα(πριν την 12:00) τότε θα έφθαναν έγκαιρα στον ΑΝΣΚ την Δευτέρα το πρωί 22 Ιουλίου πριν από την άφιξη των κυρίων ενισχύσεων (απόσταση Ρόδου-Κερύνειας 250νμ., διάρκεια μετακινήσεως Υ/Β 40 ώρες περίπου).
Στα Υ/Β δόθηκε εντολή ότι επιθέσεις εναντίον των Τουρκικών δυνάμεων θα διατασσόταν με νεώτερη διαταγή. Έφεραν φόρτο Τ/Λ ΜΚ-14, ΜΚ-37 και SST-4. Σε ότι αφορά στις δύο πρώτες δεν υπήρχε πρόβλημα. Πρόβλημα όμως υπήρχε για τις SST-4 που επιλύθηκε πολύ αργότερα. Μόνο μία βολή γυμνασίων από όσες είχαν γίνει μέχρι τότε ήταν επιτυχής.
Στις 221600 είχε διαταχθεί από τον ΟΗΕ διακοπή των εχθροπραξιών.
Περίοδος ανακωχής από 221600 ΙΟΥΛ έως 140500 ΑΥΓ.
Το βράδυ της 24ης Ιουλίου ομάδα του Ναυτικού υπό τον Παπαργύρη μετέβη στην Λεμεσό ξεφόρτωσε από ένα Μότορσιπ πυρομαχικά που είχαν αποσταλεί για την ΕΦ και τα μετέφερε το πρωί της επομένης στις αποθήκες της. Η Κύπρος και η περιοχή 40 ναυτ. μίλια γύρω της είχε κηρυχθεί από τους Τούρκους ‘Ζώνη ναυτικού και αεροπορικού αποκλεισμού’. Είναι αξιομνημόνευτη η στάση του Καπετάνιου του Ε/Γ-Ο/Γ ΡΕΘΥΜΝΟ Ν.Λιάτσικα που απέπλευσε με το πλοίο του τα μεσάνυχτα της 21ης για την Κύπρο μεταφέροντας ένα τάγμα πεζικού, μια ίλη ελαφρών αρμάτων, και 600 Κύπριους εθελοντές. Δυστυχώς το πλοίο αργότερα διατάχθηκε να αναστρέψει και να επαναπλεύσει στον Πειραιά. Ο επικεφαλής του τάγματος Συνταγματάρχης Παπαποστόλου αρνήθηκε να εκτελέσει την διαταγή και για να πειστεί διατάχθηκε να πλεύσει προς Ρόδο που οι Τούρκοι δήθεν έκαναν απόβαση. Είναι ακόμα αξιομνημόνευτη η πατριωτική στάση των Καπετάνιων και των πληρωμάτων τεσσάρων μότορσιπ που σπάζοντας τον ναυτικό αποκλεισμό κατάφεραν να μεταφέρουν στην Κύπρο πολεμοφόδια για την ενίσχυση της Εθνικής Φρουράς. Το πρώτο M/S ΑΙΓΑΙΟ (δεν αναγράφεται όνομα Καπετάνιου) ξεφόρτωσε το βράδυ της 24ης. Το δεύτερο M/S EVANGELOS με Καπετάνιο τον Α.Τσαλαπατάνη από την Σάμο ξεφόρτωσε το βράδυ της 25ης. Το τρίτο (δεν αναγράφεται ούτε όνομα πλοίου ούτε όνομα Καπετάνιου) ξεφόρτωσε το βράδυ της 27ης. Το τέταρτο M/S SPICA με Καπετάνιο τον Ε.Τσαλαπατάνη, Σαμιώτη επίσης, εξάδελφο του Καπετάνιου του M/S EVANGELOS ξεφόρτωσε το βράδυ της 30ης .10Υποναυάρχου Μ.ΜΑΣΤΡΑΚΑ, Άγνωστες ηρωικές αποστολές του εμπορικού μας ναυτικού Περιοδικό Ναυτική Ελλάς
Την 24η κατόπιν εντολής του Παπαγιάννη παρουσιάστηκε ενώπιον του ο Παπαδάκης όπου,11Αντιπλοιάρχου Γ.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ, Ως άνω «Με φοβισμένο ύφος και έτοιμος να κλάψει μου είπε ότι την ημέρα της εισβολής ακούγοντας τον Τσομάκη να λέει… με βομβαρδίζουν…με βομβαρδίζουν κτλ φοβήθηκε και τα έχασε τόσο πολύ που έχασε κάθε έλεγχο για τους υφισταμένους του με αποτέλεσμα ο Τσαταλός να δηλώσει ψευδώς βλάβη, να επιστρέψει στη ΝΒΧ, και να εγκαταλείψει την Τ/Α του και μάλιστα πήγε κατ ευθείαν στην οικία του ο δε Κανδαλέπας Κυβερνήτης της Τ/Α που επέβαινε και ο ίδιος ακόμη πιο φοβισμένος να του ζητάει να πάνε στο λιμάνι της Αμμοχώστου δήθεν για να πάρουν τσιγάρα όπου θα εγκατέλειπαν την Τ/Α πηγαίνοντας σπίτια τους. Τελικώς αποφάσισαν να προσαράξουν την Τ/Α στην ακτή βορείως της Αμμοχώστου να την εγκαταλείψουν εκεί και να γυρίσουν στη Βάση δια ξηράς. Όταν την προσάραξαν αντελήφθησαν ότι η περιοχή ήταν ναρκοπέδιο της ΕΦ και με το ραδιοτηλέφωνο της Τ/Α ειδοποίησαν την Βάση που έστειλε πλωτό μέσο και τους μάζεψε. Βέβαια ύστερα από αυτό δεν ήταν δυνατό να εξασκήσει διοίκηση διότι οι Υπαξιωματικοί κυρίως αλλά και οι ναύτες τον χλεύαζαν πίσω από την πλάτη του τους δε δύο Υποπλοιάρχους Κυβερνήτες των Τ/Α ούτε που ήθελαν να τους ξέρουν. Μου ανέφερε επίσης ότι ο υποδιοικητής της Βάσεως Δούκας δεν ήταν στη Βάση τις τρείς μέρες του πολέμου αλλά στο σπίτι του λόγω στομαχικών διαταραχών όπως είχε δηλώσει. (Ο Γουλέας12Υποπλοιάρχου Σ.ΓΟΥΛΕΑ, Ως άνω γράφει ότι ο Δούκας προσβλήθηκε από παρωτίτιδα νοσηλευθείς οίκοι). Ο Υποπλοίαρχος Ντάνος ήταν ενεργός στα συνεργεία και σε ολόκληρη τη Βάση και αυτά εν μέσω αεροπορικών επιθέσεων. Ο Υποπλοίαρχος Γουλέας Διοικητής ΟΥΚ και ο βοηθός του ΠΥ ήταν στη Βάση. Στην ουσία δηλαδή την βάση την υπερασπίζοντο οι Υπαξιωματικοί και οι ναυτοδίοποι και ο Κυβερνήτης του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ Υποπλοίαρχος Ταβλαρίδης με το πλήρωμα του. Είπα στον Παπαδάκη να φύγει και ότι θα κάνω ΕΔΕ για το θέμα όπως και πως ότι μου είπε προφορικά να μου τα υποβάλει και γραπτά».13Αντιπλοιάρχου Γ.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ, Ως άνω αναφερθέντα από τον Παπαδάκη ο Παπαγιάννης τα μεταβίβασε στον Α/ΓΕΕΦ Γεωργίτση και διέταξε την διενέργεια ΕΔΕ από τον Παπαργύρη. Η ΕΔΕ αυτή δεν ολοκληρώθηκε. Επί του ιδίου θέματος διενήργησε αργότερα το 1975 ΕΔΕ ο τότε Πλοίαρχος Ν.Παππάς στο πόρισμα της οποίας που υπέβαλε στις 12-6-75 δεν καταλόγισε ευθύνες. Όπως γράφει «…αμφότεροι ενήργουν εν πλήρη συγχύσει…..εκ του βιαίου αδιστάκτου και δικτατορικού χαρακτήρος του ΝΔΚ όστις ήσκει βαρείαν ψυχολογικήν βίαν και απηύθηνεν κατ’ αυτών απειλάς…..». Στο βιβλίο του Η Μάχη της Κύπρου ο Γ. Σέργης (Εκδόσεις Βλασση Αθήνα 1996) γράφει ότι ο Παπαδάκης καταθέτοντας στην επιτροπή της Βουλής « κατέθεσε ότι η προσάραξη οφείλετο σε βλάβη και των δύο κινητήρων του σκάφους…..ομολόγησε ότι ήτο σκόπιμη πράξη και άρνηση προς την εντολή του ΝΔΚ…..λόγω αντιδράσεως προς αυτόν….». Το 1976 ο Πλοίαρχος Γ. Τυπάλδος-Ξυδιάς Διευθυντής του 3ου ΕΓ/ΑΝ υπέβαλε στην ηγεσία «ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΥΜΕΤΕΡΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΕΙΣ ΚΥΠΡΟΝ ΑΠΟ 20 ΙΟΥΛ ΕΩΣ16 ΑΥΓ 1974». Μεταξύ των παρατηρήσεων αναφέρει για την μεν Τ/Α 6 ότι ολίγον μετά τον απόπλου της εκ ΝΒΧ παρουσίασε περί την 200605 βλάβην εις τον αναστροφέα της αριστερής κυρίας μηχανής, συνεπεία της οποίας επανέπλευσεν εις ΝΒΧ (αναφοραί Παπαδάκη, Τσαταλού, Ντάνου). Υπό Παπαγιάννη αναφέρεται ότι την 24 Ιουλίου επεσκευάσθη η Τ/Α 6 αποδεχθείσης της ανωμαλίας που είχε αμελητέας (δια του τοιούτου προσδιορισμού της ανωμαλίας ο Παπαγιάννης εγείρει εμμέσως αμφισβήτησιν ως προς το κατά πόσον ήτο πράγματι αναγκαίος ο επανάπλους της Τ/Α είς ΝΒΧ την 20 ΙΟΥΛ και η παραμονή αυτής εις την Βάσιν εν ακινησία καθ’ όλην την αρχικήν φάσιν των εχθροπραξιών). Σε ότι αφορά την Τ/Α 2 ο Πλοίαρχος Γ.Τυπάλδος-Ξυδιάς γράφει: Κατά τον Υποπλοίαρχον Κανδαλέπαν Κυβερνήτην της Τ/Α 2 αύτη από της πρωίας (06:00) μέχρι της ελεύσεως του σκότους την 20ην Ιουλ περιεπόλει (προφανώς με μειωμένην ταχύτητα). Από της ελεύσεως του σκότους η περιπολία συνεχίσθη των μηχανών λειτουργουσών εναλλάξ λόγω της υπερβολικής υπερθερμάνσεως και λαμβανομένης υπ’ όψιν της καταστάσεως του πλοίου. Περί την 210100 κατά την αλλαγήν των μηχανών εγένετο θραύσις σωληνώσεως δικτύου ψύξεως και απώλεια μεγάλης ποσότητος ύδατος. Κατόπιν τούτου το πλοίον έπλευσε δια μιας μηχανής προς ΝΒΧ δια συμπλήρωσιν ύδατος. Η χρησιμοποίησις του Ρ/Ε δεν ήτο δυνατή καθόσον τιθέμενον εις λειτουργίαν εδημιούργει πτώσιν τάσεως και κράτησιν της ηλεκτρομηχανής. Περί ώραν 210130 εγένετο αιφνιδίως κράτησις και της ετέρας (ήτοι της εν λειτουργία) μηχανής και ούτω το πλοίον έμεινε ακυβέρνητον. Μετά πάροδον ολίγου χρόνου ο Αος Μηχανικός επιληφθείς της επισκευής έθεσεν εις κίνησιν εκ του μηχανοστασίου την αριστεράν μηχανήν, ούτω δε η Τ/Α έπλευσεν επ ολίγον δια ταύτης μέχρις ότου προσήραξεν. Προς την ανωτέρω περιγραφήν της ανωμαλίας δεν συμφωνεί απολύτως η αναφορά του επιβαίνοντος ΔΠΑ Αντ/ρχου Παπαδάκη και παρουσιάζει αισθητήν διαφοράν η αναφορά του Υποπ/ρχου (Τ) Ντάνου κατά τον οποίον αμφότεραι αι μηχαναί έστρεφον πρόσω κατά την προσάραξιν.
Την 25η διατάχθηκε η συγκρότηση δύο Ναυτικών Σταθμών, ενός στη Λεμεσό, και ενός στη Λάρνακα υπό την διοίκηση στρατευσίμων Σημαιοφόρων. Οι νέοι Ν Σταθμοί άρχισαν να λειτουργούν μετά από δύο μέρες. Την 27η γράφει ο Παπαγιάννης14Αντιπλοιάρχου Γ.ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ, Ως άνω «Γυρίζοντας στο γραφείο μου αργά το απόγευμα με περίμενε ο Κανδαλέπας που είχε έλθει από την ΝΒΧ και ζήτησε να με δει. Κλαίγοντας μου ανέφερε ότι είχε μετανιώσει για την δειλία που είχε επιδείξει κατά τις επιχειρήσεις ότι θα ήθελε να υπηρετήσει ξανά μαζί μου διότι με εκτιμούσε αφάνταστα, παρακαλώντας με να φροντίσω να τοποθετηθεί στο Α/Τ ΣΦΕΝΔΟΝΗ στο οποίο θα πήγαινα Κυβερνήτης και τέλος μου ανέφερε ότι φοβάται να επιστρέψει στη ΝΒΧ διότι οι Υπαξιωματικοί κυρίως τον απειλούν για την δειλία του και φοβάται μήπως τον….σκοτώσουν». Μετά τα γεγονότα των πρώτων ημερών της εισβολής δηλαδή την επιστροφή της μιας Τ/Α από την αποστολή της λόγω βλάβης και την προσάραξη της άλλης στη Βάση επικράτησε κλίμα διχόνοιας. Οι Υπαξιωματικοί που συγκροτούσαν τις ομοχειρίες των αντιαεροπορικών κατά την εισβολή, και βρισκόταν συνεχώς στα πυροβόλα, κατηγορούσαν τους Αξιωματικούς ότι επέδειξαν παθητικότητα και ότι βρισκόταν κλεισμένοι στα δωμάτια τους χωρίς να συμπαρίστανται. Ο Παπαγιάννης το πληροφορήθηκε και την 27η ΙΟΥΛ επισκέφθηκε τη ΝΒΧ και ομίλησε σε συγκέντρωση των Υπαξιωματικών κάνοντας τους τις πρέπουσες συστάσεις. Το κλίμα αυτό το περιγράφει ο τότε Αρχικελευστής Η/Λ Δ.Κωνσταντίνου15Συνέντευξη Δ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, Ως άνω Στις 27 ΙΟΥΛ με ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ 272000 διατάχθηκε η αναδιοργάνωση των Μονάδων της Ε.Φρουράς. Με ΣΗΜΑ Α/ΓΕΕΦ 051005ΑΥΓ προφανώς μετά από εισήγηση του Παπαγιάννη,( ο οποίος με ΣΗΜΑ ΝΔΚ 051101 ΑΥΓ διέταξε την εφαρμογή του) διατάχθηκε:
H τοποθέτηση του Δούκα στην Τ/Α-6 στην θέση του Τσαταλού.
Η τοποθέτηση του Ταβλαρίδη στην Τ/Α-4 στην θέση του Δούκα προσωρινά και μέχρι την επισκευή του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ το οποίο από την 19η Ιουλ. έπλεε με ταχύτητα 6 κομβ. με μια μηχανή λόγω κραδασμών στον αριστερό ελικοφόρο άξονα.
Η τοποθέτηση του Γουλέα ως Υποδιοικητού της ΝΒΧ (με νεώτερο σήμα τοποθετήθηκε ως ΔΔ/ΝΒΧ και όχι ως υποδιοικητής).
Οι Υποπλοίαρχοι Κανδαλέπας και Τσαταλός να περιορισθούν στα στην Βάση καθήκοντα τους. Ο Κανδαλέπας να παραμείνει κυβερνήτης της προσαραγμένης Τ/Α-2.
Τα εν ενεργεία πλοία να τεθούν υπό την πλήρη διοίκηση του ΝΔΚ και τα υπό επισκευή υπό την διοίκηση του διοικητού ΝΒΧ.
Την τακτική διοίκηση εν πλω να ασκεί ο αρχαιότερος Κυβερνήτης.
Mε τις ανωτέρω τοποθετήσεις (οι οποίες όπως διαπιστώθηκε αργότερα ξεπεράστηκαν από τις εξελίξεις και δεν εκτελέστηκαν) στην ουσία απάλλασσε από Μάχιμα καθήκοντα τους Παπαδάκη, Κανδαλέπα και Τσαταλό.
Την 29η από επιθεση αεροσκαφών στις εγκαταστάσεις του CYTA τραυματίσθηκε ο ναύτης Ν.Παρτάκης. Στις 4 Αυγούστου ήλθε στην Κύπρο με πλοίο (ο αποκλεισμός είχε λήξει) ο νέος Διοικητής της ΕΦ Αντιστράτηγος Καραγιάννης ο οποίος άρχισε να ενημερώνεται και να παραλαμβάνει από τον Ταξίαρχο Γεωργίτση. Την 6η Αυγούστου ήλθε διαταγή μεταθέσεως για το ΓΕΝ των Παπαγιάννη και Παπαργύρη οι οποίοι αναχώρησαν στις 10 του μηνός και την 11η ο δεύτερος. Ο Παπαργύρης αναχώρησε έχοντας μαζί του μέρος της ΕΔΕ που είχε διαταχθεί να κάνει και το οποίο παρέδωσε στον Μεταλλινό στα πλαίσια της ΕΔΕ που εκείνος έκανε αργότερα. Ο Παπαγιάννης αναχώρησε αφού παρέδωσε καθήκοντα στον Παπαδάκη.
Η ΝΒΧ βρισκόταν κατά το διάστημα αυτό σε πλήρη συναγερμό. Έγιναν προσπάθειες εξαγωγής των μηχανών της Τ/Α-2 προκειμένου να τοποθετηθούν στην Τ/Α-5, καθώς και προσπάθειες αντικαταστάσεως του ακροπρυμναίου εδράνου του αριστερού άξονα του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ. Και οι δύο αυτές προσπάθειες δεν κατέστη δυνατόν να ικανοποιηθούν λόγω ελλείψεως πλωτού γερανού η πρώτη και λόγω απαιτήσεως δεξαμενισμού η δεύτερη. Αργότερα ιδιωτικό συνεργείο εξήγαγε τον άξονα του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ τον μετέφερε προς επισκευή και τον επανατοποθέτησε την 13η Ιουλ. Κατέστη έτσι το πλοίο ικανό να πλεύσει με δύο μηχανές αλλά με περιορισμένη ταχύτητα. Επίσης τέθηκε σε ενέργεια η Τ/Α-6 με μειωμένες στροφές μηχανών (8000στρ αντιστοιχούσες σε 18-20 κόμβους) και μαζί με την Τ/Α-4 (δυνατότητα πλού με 35 κόμβους) ήταν πλέον τα μόνα εν ενεργεία πλοία της ΝΔΚ.16ΣΗΜΑΤΑ ΝΔΚ 061450ΑΥΓ, ΝΒΧ 061730ΑΥΓ, ΝΒΧ081230ΑΥΓ. Την 10η ΑΥΓ ο Παπαδάκης παρέλαβε καθήκοντα ΝΔΚ από τον Παπαγιάννη και παρέδωσε καθήκοντα Διοικητού ΝΒΧ στον Δούκα. Το επιτελείο της ΝΒΧ διαμορφώθηκε ως ακολούθως:
Yποπλοίαρχος Π.Δούκας Διοικητής ΝΒΧ και Κυβερνήτης Τ/Α-4 αφού ο Κανδαλέπας δεν τον αντικατέστησε όπως προέβλεπε η σχετική διαταγή.
Υποπλοίαρχος Α.Κανδαλέπας Κυβερνήτης της προσαραγμένης Τ/Α-2 και της Τ/Α-4 την οποία όμως δεν παρέλαβε από τον Δούκα όπως είχε διαταχθεί.
Υποπλοίαρχος Ε.Τσαταλός Κυβερνήτης Τ/Α-6.
Υποπλοίαρχος Σ.Γουλέας Διοικητής ΟΥΚ.
Υποπλοίαρχος Σ.Ταβλαρίδης Κυβερνήτης του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ.
Υποπλοίαρχος Γ.Ντάνος ΔΤ/ΝΒΧ.
Ανθυποπλοίαρχος Γ.Αρμενιάκος ΔΚ/ΝΒΧ
Την 13η Αυγ η Τ/Α-5 βρισκόταν υπό διαδικασία ενεργοποιήσεως, η Τ/Α-4 ήταν ικανή να πλεύσει με δύο μηχανές, η Τ/Α-6 ικανή να πλεύσει με δύο μηχανές και περιορισμένες στροφές και το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ ικανό να πλεύσει με δυο άξονες και περιορισμένη ταχύτητα.
Ο ΝΣ Κυρήνειας είχε καταληφθεί από τους Τούρκους.
Ο ΝΣ Πάφου ενεργοποιήθηκε και λειτουργούσε κανονικά.
Οι ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ ΒΥΡΩΝ ΓΑΛΗ ευρίσκονται σε συναγερμό πλήρως ενεργοποιημένοι.
Την 25η το ΣΕΠ ΔΟΞΑ (Κορμακίτης) ενεργοποιήθηκε ξανά την 25η αφού επισκευάσθηκαν τα α/α πολυβόλα από τον στρατό το δε Ραντάρ και οι συσκευές συνεννοήσεως από προσωπικό της ΝΒΧ. Την ίδια μέρα η δύναμη του Παρατηρητηρίου ενισχύθηκε με 20 ναύτες διότι οι Τούρκοι επεκτεινόταν προς εκείνη την κατεύθυνση.
ΑΤΤΙΛΑΣ ΙΙ Περίοδος από 140500 ΑΥΓ έως 161800
Μετά την κατάπαυση του πυρός άρχισαν την 25η Αυγούστου συνομιλίες στην Γενεύη. Όμως τα Τουρκικά στρατεύματα στην Κύπρο δεν σταμάτησαν τις επιχειρήσεις και την προώθηση τους, ούτε σταμάτησε η συνεχής μεταφορά στρατευμάτων από την Τουρκία. Οι συνομιλίες οδηγήθηκαν μεθοδικά από τους Τούρκους σε αδιέξοδο και την 140500 ΑΥΓ τερματίστηκε η κατ επίφαση εκεχειρία και άρχισε γενική επίθεση των 40.000 στρατιωτών και των 300 τάνκ που είχαν μεταφερθεί από την Τουρκία για κατάληψη του βορείου τμήματος του νησιού.
Στις 13 Αυγούστου παραμονή της επιθέσεως των Τούρκων οι υπηρεσίες του Ναυτικού βρισκόταν στην ακόλουθη διάταξη:17ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΡΧΟΜΕΝΟΝ ΤΗΝ 0001 ΤΗΣ 20-7-74
Επιτελείο ΝΔΚ: Σε γενικό συναγερμό στην Μαλούντα.
ΝΒΧ : Σε γενικό συναγερμό
ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ : Σε γενικό συναγερμό εις το Ριζοκάρπασο
ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ : Σε γενικό συναγερμό στην Αγ. Νάπα
ΣΕΠ ΓΑΛΗ : Σε γενικό συναγερμό στην Πάφο
ΣΕΠ ΔΟΞΑ :Σε γενικό συναγερμό στον Κορμακίτη
Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ :Σε γενικό συναγερμό στην ΝΒΧ
Τ/Α-4 και Τ/Α-6 :Σε γενικό συναγερμό στην ΝΒΧ
Τ/Α-5 : Σε επισκευή στην ΝΒΧ
Τ/Α-2 :Προσαραγμένη βόρεια της Αμμοχώστου
Την 0445 της 14ης Τουρκικά αεροσκάφη επιτέθηκαν στη ΝΒΧ. Δεν υπήρξαν απώλειες. Περί την 1230 ο Παπαδάκης ειδοποίησε τον Δούκα τηλεφωνικώς να προβεί σε προετοιμασία για την εκκένωση της ΝΒΧ αν παρίστατο ανάγκη και την μετακίνηση του προσωπικού προς Λάρνακα. Έγινε σύσκεψη Αξιωματικών και συζητήθηκε το θέμα της εγκατάλειψης της Βάσης. Αποφασίστηκε να αρχίσει η προετοιμασία εκρηκτικών υλών για υπονόμευση και καταστροφή των πλοίων και εγκαταστάσεων χωρίς να προσδιορισθεί ποιες θα είναι αυτές. Το έργο αυτό το ανέλαβαν οι ΟΥΚ και ο Γουλέας διέταξε τους Αρχικελευστές Α.Χειρόπουλο και Σ.Πασχαλίδη να προετοιμάσουν εκρηκτικές ύλες ικανές να βυθίσουν τα πλοία και να καταστρέψουν άλλες εγκαταστάσεις ως Ραντάρ, βάσεις πυροβόλων, αποθήκες αμοιβού υλικού και του θαλάμου επιχειρήσεων. Την 141245 το ΑΕΔ διέταξε το ΓΕΕΦ όπως εκδώσει αναγκαίες διαταγές για την απαγκίστρωση των τμημάτων βορείως της οδού Λευκωσίας-Αμμοχώστου προς αποφυγή εγκλωβισμού και αιχμαλωσίας τους. Την 1430 η ΝΔΚ υπέβαλε προς ΓΕΕΕΦ τις ακόλουθες προτάσεις τις οποίες το ΓΕΕΦ ενέκρινε:18ΣΗΜΑ ΝΔΚ 141430 ΑΥΓ Σημειώνεται ότι εγκριτικό σήμα του ΓΕΕΦ δεν βρέθηκε).
Αναφέρεται από λήψεως άπαν προσωπικόν Ν.Β.Χ. και των εν αυτή τορπιλακάτων μετακινηθεί εν αραιώσει προς Λάρνακα.
Τορπιλάκατοι λόγω καιρού και μη εμπνέουσαι εμπιστοσύνην δεν δύνανται πλεύσουν Λάρνακα και προτείνεται ανατιναχθούν πάραυτα.
Προσωπικόν Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ λόγω μειωμένης αποδόσεως πλοίου μεταβεί άμα λήψει εις Λάρνακα.
ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ μετά Ραντάρ και προσωπικού του μετακινηθεί άμα λήψη εις Λάρνακα.
ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ μόνον προσωπικό άνευ Ραντάρ μετακινηθεί εις Λάρνακα από λήψεως.
Παρακαλώ όπως εγκρίνοντας διατάξητε.
Εις το ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ19ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΡΧΟΜΕΝΟΝ ΤΗΝ 0001 ΤΗΣ 20-7-74 αναγράφεται ότι «Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ λόγω μειωμένης αποδόσεως διετάχθη όπως καταστραφεί και το προσωπικόν του μετακινηθεί εις Λάρνακα μετά του προσωπικού της ΝΒΧ». Η εντολή καταστροφής των δύο Τ/Α και του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ στην ουσία των μόνων πλοίων που είχα απομείνει στο Κυπριακό Ναυτικό ανοίγει περιθώρια συζητήσεων. Γιατί άραγε δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη οι δύο Τ/Α και ποιος ήταν ο καιρός που επικρατούσε Αύγουστο μήνα στην Κύπρο και δεν ήταν δυνατό σε καιρό πολέμου και οι Τ/Α, και το Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ με μικρή ταχύτητα, να πλεύσουν παραπλέοντας εγγύς τις ακτές λίγα μίλια νοτιότερα μέχρι την Λάρνακα;.
Περί την 1500 κατά τον Δούκα το προσωπικό της Βάσεως και των Τ/Α επιβαίνον στρατιωτικών οχημάτων αναχώρησε από την ΝΒΧ για την Λάρνακα. Οι ΟΥΚ θα παράμεναν στη Βάση μέχρι περατώσεως του έργου υπονομεύσεως των πλοίων και εγκαταστάσεων. Την 14:50 η ΝΒΧ είχε εκκενωθεί.20ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΡΧΟΜΕΝΟΝ ΤΗΝ 0001 ΤΗΣ 20-7-74 Εξ’ όσων προκύπτουν από τις μαρτυρίες των Τσαταλού, Ταβλαρίδη και Ντάνου η εκκένωση έγινε άτακτα και εν μέσω πανικού. Μετά την αποχώρηση του προσωπικού οι ΟΥΚ άρχισαν την υπονόμευση.21Συνέντευξη Δ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ-Δ.ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗ, Ως άνω Περί την 15:15 δόθηκε στον Γουλέα από τον Τζεφεράκο τηλεφωνικά η εντολή όπως αποχωρήσει όλο το προσωπικό από τη Βάση διακόπτοντας τις εργασίες υπονομεύσεως και να κατευθυνθεί προς Λάναρκα γιατί επίκειτο η αποκοπή της οδού Αμμοχώστου-Ριζοκαρπασίας υπό των Τουρκικών αρμάτων μάχης. Μετά από αυτά ο Γουλέας διέταξε την διακοπή των υπονομεύσεων, την ανατίναξη των πλοίων και όσων εγκαταστάσεων και υλικών είχαν υπονομευτεί και την αποχώρηση των ΟΥΚ με προορισμό την Λάρνακα που έφθασαν περί την 18:00.22Υποπλοιάρχου Σ.ΓΟΥΛΕΑ, Ως άνω Στις 1815 Αντιτορπιλικά βομβάρδισαν την ΝΒΧ.23ΠΟΛΕΜΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΡΧΟΜΕΝΟΝ ΤΗΝ 0001 ΤΗΣ 20-7-74 19 Αυγούστου το ΓΕΕΦ με ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ 191645 ΑΥΓ ανέφερε στο Αρχηγείο Ναυτικού τα ακόλουθα σχετικά με τις υπονομεύσεις στη ΝΒΧ:
Επί σχετικού γνωρίζονται τα κάτωθι:
α. Εγκαταστάσεις ξηράς και υλικά συνεργείων και αποθηκών δεν κατέστη δυνατόν να καταστραφούν.
β. Οπλισμός και πυρομαχικά παρελήφθησαν υπό προσωπικού άπαντα πλην τορπιλών και πυρομαχικών 20mm άτινα εγκαταλείφθηκαν. Πυροβόλα 20mm κατεστράφησαν. Έκ τορπιλών είχον αφαιρεθεί κώνοι μάχης.
γ. Οι πλείονες συσκευαί κατεστράφησαν και τινές παρελήφθησαν υπό του προσωπικού.
δ. Τα πλείονα οχήματα παρελήφθησαν υπό προσωπικού.24ΣΗΜΑ ΓΕΕΦ/3ον ΗΩΠ 191645/8/74
Ο Γουλέας στην « Έκθεση επι των λαβόντων χώραν γεγονότων εν Κύπρω» αναφέρει ότι οι τρείς Τ/Α και το ΠΠ ΛΕΒΕΝΤΗΣ που βρισκόταν στην Βάση καταστράφηκαν.
Το ΣΕΠ ΑΣΤΗΡ στο Ριζοκάρπασο δέχθηκε αεροπορική επίθεση με βόμβες Ναπάλμ και μετά από διαταγή της ΝΒΧ στην οποία υπαγόταν καταστράφηκαν οι εγκαταστάσεις το ρυμουλκούμενο Ραντάρ συνδέθηκε σε τράκτορα και υπό την διοίκηση του Σημαιοφόρου ΣΕΑ/Μ Δ.Πυρόβολου το προσωπικό κινήθηκε προς Αμμόχωστο αφού πέρασε από την ΝΒΧ η οποία εν τω μεταξύ είχε εγκαταλειφτεί. Στην συνέντευξη του ο Γουλέας λέει ότι περί την 17:30 που το προσωπικό του Σταθμού περνούσε κατά την υποχώρηση του από την ΝΒΧ είδε τα αποτελέσματα των υπονομεύσεων.25Συνέντευξη Αντιναυάρχου Σ.ΓΟΥΛΕΑ, Ως άνω Την 2230 αφίχθη στην Λάρνακα.
Το ΣΕΠ ΒΥΡΩΝ (ΑΓ. Νάπα) Προσωπικό και Ραντάρ διατάχθηκε την 141430 να μετακινηθεί στην Λάρνακα.Την 2330 αφίχθη στην Λάρνακα.
Το ΣΕΠ ΓΑΛΗ (Πάφος) Σε πλήρη λειτουργία.
Το ΣΕΠ ΔΕΛΤΑ (Κορμακίτης) διατάχθηκε την 141530 να μεταβεί με τα υλικά συνεννοήσεως, πυροβολικού, και ότι άλλο μπορεί να μεταφέρει στη Μόρφου. Εις περίπτωση συναντήσεως δυσκολιών ενεργήσει κατά την κρίση του και κατευθυνθεί νοτιότερον. Την 2230 στρατοπέδευσε προσωρινώς εις χωρίον Πλατάνια αναμένον διαταγάς.
Τα Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ και ΤΡΙΤΩΝ που περιπολούσαν πέριξ της Ρόδου διατάχθηκαν την 140715 ΑΥΓ να πλεύσουν υπό πολεμικές συνθήκες το ταχύτερο δυνατόν και να εγκαταστήσουν πολεμικές περιπολίες σε τομείς βορείως της Κύπρου. Η διαταγή αυτή ακυρώθηκε με σήμα του ΑΝ την 142147 και τα Υ/Β διατάχθηκαν να επιστρέψουν στος τομείς τους γύρω από την Ρόδο.
Ο Πλοίαρχος Γ. Τυπάλδος-Ξυδιάς σημειώνει μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:
Γεννάται όμως το ερώτημα γιατί έστω και την 13η Αυγούστου δεν έγινε μεταφορά των πυρομαχικών και των κρισίμων υλικών της ΝΒΧ όπως και των Τ/Α και Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ εις άλλο ασφαλέστερο μέρος δοθέντος ότι όχι μόνο υφίσταντο ενδείξεις περί των Τουρκικών επεκτατικών προθέσεων αλλά και μέτρα ελαμβάνοντο προς αντιμετώπιση τούτων σε άλλες περιοχές όπως:
α. Από της εκεχειρίας οι Τούρκοι προέβησαν σταδιακά εις επέκταση του κατεχομένου εδάφους.
β. Δια σήματος ΑΕΔ/2ΜΕΟ 102000 το ΓΕΕΦ ειδοποιήθηκε περί μείζονος στρατιωτικής ενεργείας κατά προτεραιότητα από της πρωίας της 1ης Αυγούστου ήτις πιθανώς να περιελάμβανε ευρείας εκτάσεως επιχείρηση από ξηράς και ίσως και από θαλάσσης εις την περιοχή Μπογαζίου Αμμοχώστου και διετάχθη όπως διατηρήσει αυξημένη ετοιμότητα προς αντιμετώπιση της καταστάσεως ιδιαιτέρως εις την εν λόγω περιοχή. Τίποτα από αυτά δεν αναφέρει ο Παπαδάκης ο οποίος ως ΝΔΚ από της 10ης Αυγούστου συστεγαζόταν με το ΓΕΕΦ. Είναι απίθανο ο Α/ΓΕΕΦ λαμβάνοντας μια τέτοια πληροφορία και εντολή να μην ενημέρωσε τον ΝΔΚ.
γ. Την 13 Αυγ. Εν όψει της νέας Τουρκικής επιθέσεως οι κάτοικοι της Αμμοχώστου εκκένωσαν την πόλη ενώ από την 1300 της ίδιας μέρας τα επιτελεία ΓΕΕΦ και ΝΔΚ μετακινήθηκαν από την μόνιμη έδρα τους στην Λευκωσία νοτιότερα.
Παρά τα ανωτέρω εις την αναφορά Παπαδάκη ουδεμία ανησυχία διατυπούται δια την αυτής ως και των εν αυτή ορμούντων πλοίων καίτοι τα συγκροτηθέντα εις Λάρνακα και Λεμεσόν Ν.Κλιμάκια θα ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν προς τον σκοπόν τούτον. Αντιθέτως εκ της αναφοράς Παπαγιάννη εμφαίνεται ότι ούτος ανησυχών επί των εξελίξεων διέταξε την 5ην Αυγ. την μεταφοράν του αρχείου της ΝΔΚ από το ΓΕΕΦ (Λευκωσία) εις Λεμεσόν και ότι την αυτήν ημέρα μεταβάς εις Λάρνακα εξήτασε την περιοχή του λιμένος και εύρε κατάλληλον χώρον δια τον ελλιμενισμόν των Τ/Α 4 και 6 και του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ έχων πρόθεσιν να μεταφέρει ταύτα δια λόγους ασφαλείας.
Δι’ ότι αφορά εις τη υπό την πίεσιν των γεγονότων εγκατάλειψιν της ΝΒΧ την 14 Αυγ. παρατηρούμεν τα ακόλουθα:
α. Η απόφασις να καταστραφεί η Τ/Α-4 ήτις ευρίσκετο είς ενέργειαν έχουσα αναπτύξει προ τινων ημερών κατά τας δοκιμάς ικανοποιητικήν κατά τον Παπαδάκην ταχύτητα (1300στρ = 35κ ) ήτο εσφαλμένη τούτ’ αυτό δε ισχύει και δια την αντίστοιχον εισήγησιν του Δούκα. Καθ’ υμάς προκειμένου να διασωθεί η μοναδική εναπομείνασα αξιόμαχη μονάς εις Κύπρον έδει να επιχειρηθεί ο πλούς αυτής προς Λάρνακα έστω και αν αι καιρικαί συνθήκαι δεν ήταν ευνοικαί χωρίς όμως να είναι απαγορευτικαί. Κατά πληροφορίες παρασχεθείσες ημίν υπό ΕΜΥ έπνεον άνεμοι Δ-ΒΔ 4-5 BEAUFORT η δε θάλασσα ήτο έως και κυματώδης είς τα ανοικτά. Καθ’ ημάς ενδείκνυται να διερευνηθεί ποίος διέταξε την καταστροφήν της.
β. Ωσαύτως εκτιμάται ότι εάν είχε αναληφθεί προσπάθεια διασώσεως τηςΤ/Α-6 δια πλου αυτής με μειωμένη ταχύτητα (8000στρ=18-29κ) εις Λάρνακα η εν λόγω προσπάθεια παρά την μικροτέρα πιθανότητα επιτυχίας αυτής δεν θα ηδύνατο να χαρακτηρισθεί ως άστοχος. Τούτο διότι ακόμα και εις την περίπτωσιν καθ’ ήν η απόδοσις της Τ/Α-6 δεν θα ήτο δυνατόν να βελτιωθεί αύτη κανιβαλιζομένη θα απετέλει πολύτιμο υλικόν δια την Τ/Α-4 προσέτι δε το κέρδος εκ της διασώσεως των πυρομαχικών αυτής θα ήτο σημαντικόν. Αφ’ ετέρου δια της εκτελέσεως του πλου εγγύς των ακτών ήτο δυνατόν να επιτευχθεί μεγάλη πιθανότης διασώσεως του πληρώματος εις περίπτωσιν καθ’ ήν η Τ/Α ήθελε προσβληθεί υπό Α/Τα ή Α/Φ.
Εκ των υφισταμένων στοιχείων δεν διευκρινίζεται ποίος διέταξε τους Τσαταλόν Κανδαλέπαν και Ταβλαρίδη να εγκαταλείψουν τα πλοία των προ της καταστροφής των το αυτό δε θέμα εγείρεται και δια τον Κυβερνήτην της Τ/Α-4 ανεξαρτήτως του ότι δια των γνωστών ημίν στοιχείων δεν δυνάμεθα να προσδιορίσωμεν τούτον. Δοθέντος ότι ο Δούκας δεν είχε αρμοδιότητα εκδόσεως τοιαύτης διαταγής λόγω καταργήσεως του ΔΠΑ συνάγεται ότι μόνον ο Παπαδάκης θα ηδύνατο να έχει εκδόσει ταύτην πλην όμως ούτος ουδέν αναφέρει σχετικώς. Καθ’ ημάς το θέμα χρήζει περαιτέρω διερευνήσεως καθ’ όσον ενδέχεται να υπάρχει το ενδεχόμενον εγκαταλείψεως των πλοίων υπό των Κυβερνητών των χωρίς ούτοι να έχουν λάβει προς τούτο εντολήν αρμοδίως εκδοθείσαν.
Την 16η Αυγούστου και περί ώρα 1755 διατάχθηκε κατάπαυση του πυρός σε όλες τις δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς. Τα σχέδια των Τούρκων είχαν ολοκληρωθεί. Η μισή Κύπρος βρισκόταν πλέον υπό την κατοχή τους.
Θα πρέπει πάντοτε να έχουμε κατά νου ότι οι Τούρκοι δεν επιθυμούν την διπλή ένωση. Στόχος τους πάντα παραμένει η επανάκτηση. Το σχέδιο Άτσεσον (1964) που υποστηρίχτηκε από τις ΗΠΑ εισήγαγε στο πρόβλημα την αντίληψη της διχοτόμησης. Αυτή η αντίληψη παρέμεινε η κύρια επιλογή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ αποτελώντας τον κύριο άξονα των συζητήσεων που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και αφορούσαν στην επίλυση του Κυπριακού. Στο Πόρισμα της Κυπριακής Βουλής για τον Φάκελο της Κύπρου μνημονεύεται επιστολή του Κ.Μητσοτάκη που βεβαιώνει ότι ομόφωνα το Ελληνικό υπουργικό συμβούλιο είχε δεχθεί το σχέδιο Άτσεσον. Ακόμα στην κατάθεση του στα πλαίσια του ίδιου πορίσματος ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος δηλώνει ότι τόσον ο ίδιος όσον και ο Γ.Παπανδρέου σε πολύωρες συναντήσεις προσπάθησαν να πείσουν τον Μακάριο να δεχθεί το σχέδιο Άτσεσον. Από την στιγμή που εξασφαλίστηκε συναίνεση στην ιδέα της διχοτόμησης εκείνο που απέμενε για τις ΗΠΑ ήταν να ευρεθεί ο φορέας της υλοποίησης. Ανέλαβε η δικτατορική κυβέρνηση των συνταγματαρχών. Αποσύρθηκε η Μεραρχία. Επιχειρήθηκε η αποσταθεροποίηση του Μακαρίου με την ίδρυση του Εθνικού Μετώπου. Στην συνέχεια εστάλη στην Κύπρο ο Γρίβας ο οποίος ίδρυσε την ΕΟΚΑ Β με στόχο και πάλι την αποσταθεροποίηση. Μετά τον θάνατο του Γρίβα επιχειρήθηκε περαιτέρω όξυνση της αντιπαράθεσης μεταξύ των οπαδών του Μακαρίου και των ενωτικών προκειμένου να δοθεί η ευκαιρία στην Εθνική Φρουρά να επέμβει.
Όσο και να φαίνεται τραγικό οι Τούρκοι ήσαν ενήμεροι για τα σχέδια και τις προθέσεις των Ελλήνων. Οι Έλληνες είχαν αποφασίσει να μην στείλουν ενισχύσεις στην Κύπρο. Το Ελληνικό ΑΕΔ καθησύχαζε το ΓΕΕΦ. Το ΓΕΕΦ διέθετε ακριβέστατες πληροφορίες για τις κινήσεις και τις προθέσεις των Τούρκων. Το ίδιο και η Ελληνική πρεσβεία στην Λευκωσία καθώς και το ίδιο το ΑΕΔ στην Αθήνα. Η ΚΥΠ στην Κύπρο είχε κάνει αξιομνημόνευτη εργασία. Οι αναφορές της είχαν και τους τρείς σαν αποδέκτες. Δεν μπορεί να εξηγηθεί με καμιά λογική η στάση του Α/ΓΕΕΦ του οποίου η αποστολή ήταν η εξασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας του νησιού να μείνει άπραγος ένα ολόκληρο βράδυ. Να μην έχει την ικανότητα να αντιληφθεί ότι η κύρια απειλή ήταν το προγεφύρωμα στην Κυρήνεια και να επιτρέψει την ρίψη Τούρκων αλεξιπτωτιστών και την μεταφορά στρατιωτών με ελικόπτερα χωρίς να διατάξει την κατάρριψη τους. Εκτός εάν…….
Η Κύπρος δεν υπήρξε θύμα στιγμιαίων πολιτικών αποφάσεων του δικτατορικού καθεστώτος το οποίο βέβαια φέρει τις δικές του ευθύνες. Η προδοσία έχει¨προϊστορία¨. Στο τακτικό επίπεδο το Κυπριακό Ναυτικό προσέφερε την θυσία των Τ/Α της Κυρήνειας τους αγώνες των μονάδων του, τους νεκρούς και τους τραυματίες του, στο μέτρο που μπορούσε και όπως περιγράφηκε. Ποια ήταν η τύχη των Αξιωματικών και των Υπαξιωματικών που υπηρέτησαν στην Κύπρο αυτή την δραματική περίοδο δεν κρίθηκε σκόπιμο να εξεταστεί στην εργασία αυτή.
