Γράφει ο Ηρακλής Καλογεράκης
Οι θαλάσσιες μεταφορές στον Ελληνοιταλικό πόλεμο.
Όπως έχει πολλές φορές αποδείξει η ιστορία, οι πόλεμοι χάνονται αν δεν υπάρχει η ανάλογη υποστήριξη σε εφόδια, πυρομαχικά και σε έγκαιρη μεταφορά ενισχύσεων. Επειδή την περίοδο του 1940, το οδικό δίκτυο της Ελλάδας δεν ήταν επαρκές και οι αεροπορικές μεταφορές δεν ήταν ανεπτυγμένες, το κύριο μέσο μεταφοράς ήταν το πλοίο. Όμως, οι θαλάσσιοι δρόμοι στο Αιγαίο ήταν εκτεθειμένοι σε κινδύνους από τα Ιταλικά αεροπλάνα, υποβρύχια και πλοία που ναυλοχούσαν στα Δωδεκάνησα, ενώ στο Ιόνιο από πλοία και αεροπλάνα που εξορμούσαν από την Ιταλία.
Προϋπόθεση λοιπόν για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της Ιταλικής απειλής, ήταν η ασφαλής και απρόσκοπτη πραγματοποίηση των θαλασσίων μεταφορών και η ασφάλεια των νηοπομπών. Ένα έργο, που ανέλαβε και εκτέλεσε με απόλυτη επιτυχία, το Πολεμικό μας Ναυτικό. Με την κήρυξη του πολέμου, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού έθεσε σε εφαρμογή το «Σχέδιο Θαλασσίων Μεταφορών» για να μεταφερθούν οι επιστρατευθέντες από τα νησιά και την περιφέρεια, σε προκαθορισμένα κέντρα και στη συνέχεια να προωθούν στο μέτωπο ή όπου χρειαζόταν. Για την υλοποίηση του σχεδίου αυτού, το ΓΕΝ επίταξε 46 εμπορικά πλοία, 40 φορτηγά-επιβατικά και 6 επιβατικά για να γίνουν Πλωτά Νοσοκομεία. Ήταν ένα μεγαλειώδες έργο που πραγματοποιήθηκε από το Πολεμικό μας Ναυτικό, με πλήρη τάξη και αποτελεσματικότητα.
Η Κρήτη και η “V Μεραρχία Κρητών”
Η Κρήτη είχε και έχει, ιδιαίτερη στρατηγική αξία, αφού λόγω της θέσης της στην Ανατολική Μεσόγειο μπορεί αφενός να ελέγξει όλες τις αεροπορικές και τις θαλάσσιες συγκοινωνίες και αφετέρου μπορεί να αποτελέσει μια ιδανική βάση για υποστήριξη αεροναυτικών επιχειρήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Για τους λόγους αυτούς, από την έναρξη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, η Κρήτη βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των Ιταλών, των Βρετανών και αργότερα των Γερμανών. Ειδικότερα, οι Βρετανοί την ήθελαν για να μπορούν να προστατεύουν τις βάσεις τους στη Β. Αφρική και να ελέγχουν τη Μεσόγειο, ενώ οι Γερμανοί για να προστατέψουν τα πλευρά τους κατά τις επιχειρήσεις του Ρόμμελ στη Β. Αφρική, για να παρακωλύουν τις θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές των Συμμάχων και για να την χρησιμοποιήσουν σαν ορμητήριο των δυνάμεων του Άξονα προς τη Μάλτα, τη Κύπρο, το Σουέζ και κυρίως προς τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής.
Η άμυνα της Κρήτης, είχε η από το 1912 συγκροτηθείσα «V Μεραρχία Πεζικού», η επονομαζόμενη «Μεραρχία Κρητών», που είχε μια σημαντική δράση κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και τη Μικρασιατική εκστρατεία. Οι μονάδες της Μεραρχίας πριν την Ιταλική εισβολή ήταν με σύνθεση ειρήνης, αλλά με την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940, άρχισε με πυρετώδη ρυθμό και ακράτητο ενθουσιασμό, η επιστράτευση. Τάχιστα συγκροτήθηκαν όλες οι προβλεπόμενες μονάδες και η Μεραρχία ήταν έτοιμη για δράση από την 6η Νοεμβρίου 1940. Η Μεραρχία είχε τέσσερα Συντάγματα Πεζικού, το 14ο στα Χανιά, το 43ο στο Ηράκλειο, το 44ο στο Ρέθυμνο, το V Σύνταγμα Ορεινού Πυροβολικού στη Σούδα, ένα Λόχο Σκαπανέων, ένα Διαβιβαστών και ένα Στρατιωτικό Νοσοκομείο στα Χανιά.
Προπαρασκευή για τον πόλεμο
Την επομένη της μέρας που η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο με την Ιταλία, στις 29 Οκτωβρίου 1940, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ, σε σύσκεψη επιτελών στο Λονδίνο ζήτησε να σταλούν στην Κρήτη 2 ταξιαρχίες, να κατασκευαστούν αεροδρόμια και να μετατραπεί ο όρμος της Σούδας σε βάση ανεφοδιασμού του βρετανικού στόλου της Μεσογείου.
Την Τρίτη μέρα του πολέμου, στις 30 Οκτωβρίου 1940, με εντολή του Ανώτατου Ναυτικού Συμβουλίου διατάχθηκε η ίδρυση της Ναυτικής Διοίκησης Κρήτης υπό τον Έφεδρο εκ μονίμων Υποναύαρχο, Πελία Ιωαννίδη με έδρα στην Χαλέπα των Χανίων.
Η Κρήτη μετά από επίσημο αίτημα της Ελλάδας, ζήτησε από τους Βρετανούς να αναλάβουν την άμυνα της Κρήτης, προκειμένου να μεταφερθεί η V Μεραρχία, η Μεραρχία Κρητών, που εν τω μεταξύ είχε συμπληρωθεί η δύναμη της με την επιστράτευση, στο Αλβανικό μέτωπο όπου υπήρχε επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης των δυνάμεων μας. Το αίτημα έγινε αμέσως αποδεκτό από τη Βρετανική κυβέρνηση και το νησί τέθηκε υπό πλήρη αγγλική στρατιωτική αμυντική προστασία. Ο Ανώτατος Διοικητής Μέσης Ανατολής, General Wavell, ανέλαβε την άμυνα της Κρήτης και εξουσιοδοτήθηκε από το Λονδίνο να στείλει κατεπειγόντως τη μια Ταξιαρχία με επιπλέον πυροβολικό, να οργανώσει την Α/Α άμυνα και να φροντίσει την Ανθυποβρυχιακή προστασία της Σούδας. Έτσι, στις αρχές Νοεμβρίου 1940 έφτασε πρώτη Βρετανική δύναμη, η 14η Ταξιαρχία Πεζικού, που αποτέλεσε το πυρήνα της «Creforce».
Στην Κρήτη, μετά την αποχώρηση της Μεραρχίας, θα έμεναν υπό τη Στρατιωτική Διοίκηση του νησιού, τρία μόνο Τάγματα εφέδρων, περίπου 1.200 άτομα, τα οποία και αυτά αργότερα, στις 9 Δεκεμβρίου, μεταφέρθηκαν στον Πειραιά και μετακινήθηκαν προς την ηπειρωτική Ελλάδα. Επίσης, στις 24 Δεκεμβρίου έγιναν δυο νηοπομπές, μια από Ηράκλειο και μια από Σούδα για να μεταφέρει τις ενισχύσεις στο Μεσολόγγι και μετά να μεταβούν οδικώς στο Αλβανικό μέτωπο. Ήταν έφεδροι που μόλις είχαν τελειώσει την βασική τους εκπαίδευση.
Η δια θαλάσσης μεταφορά της V Μεραρχίας
Μια από τις πιο σημαντικές και συνάμα επικίνδυνες μεταφορές του Β’ΠΠ στα Ελληνικά νησιά, ήταν αυτή της V Μεραρχίας από την Κρήτη στη Θεσσαλονίκη και Πειραιά, που εκτός του όγκου είχε και κινδύνους, λόγω της γειτνίασης των Ιταλικών βάσεων στα Δωδεκάνησα. Οι μονάδες της V Μεραρχίας που έπρεπε να μεταφερθούν φαίνονται στον ακόλουθο πίνακα:
Τα αρχικά σχέδια
Από τις 7 Νοεμβρίου 1940, το ΓΕΝ είχε αποφασίσει να διατεθούν 7 επιταγμένα ατμόπλοια με 7 Αντιτορπιλικά στο Ηράκλειο και 5 επιταγμένα ατμόπλοια με 4 Αντιτορπιλικά στη Σούδα, για την μεταφορά της Μεραρχίας στη Θεσσαλονίκη, μέσω του στενού του Ευρίπου.
Νηοπομπή Ν/1
Με την διαταγή 716/6904, αποφασίστηκε να συγκροτηθούν οι νηοπομπές από τα πλοία: ΚΟΡΙΝΘΙΑ, ΙΩΝΙΑ, ΛΕΣΒΟΣ, ΣΟΦΙΑ, ΣΟΝΑ, ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ, ΑΡΝΤΕΝΑ, ΕΛΣΗ, ΑΛΜΠΕΡΤΑ και ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Όμως επειδή το ΣΩΚΡΑΤΗΣ είχε χαμηλή ταχύτητα, για να μην καθυστερήσει τη νηοπομπή, αντικαταστάθηκε την τελευταία στιγμή από το ΕΛΕΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ.
Το ΑΛΜΠΕΡΤΑ ήταν στη Σούδα από την 14 Νοεμβρίου, ενώ τα μεταγωγικά ΑΡΝΤΕΝΑ, ΣΟΝΑ και ΕΛΕΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ απέπλευσαν στις 17:00 της 15 Νοεμβρίου από τον Πειραιά και με τη συνοδεία των Αντιτορπιλικών ΛΕΩΝ και ΠΑΝΘΗΡ κατέπλευσαν στη Σούδα στις 10:50 της 16 Νοεμβρίου.
Τα ΚΟΡΙΝΘΙΑ, ΙΩΝΙΑ, ΛΕΣΒΟΣ, ΣΟΦΙΑ και ΕΛΣΗ απέπλευσαν από τον Νότιο Ευβοϊκό στις 11:00 της 16 Νοεμβρίου και συνοδευόμενα από τα Αντιτορπιλικά Βασίλισσα ΟΛΓΑ, ΨΑΡΑ και ΑΕΤΟΣ-ΙΕΡΑΞ που ήταν ήδη στην Χαλκίδα, έπλευσαν προς Σούδα. Η δύναμη συνοδείας, όταν τα πλοία θα ήταν στη περιοχή της Καρύστου, θα ενισχυόταν από τα Αντιτορπιλικά Βασιλεύς ΓΕΩΡΓΙΟΣ και ΥΔΡΑ τα οποία είχαν αποπλεύσει έγκαιρα από τον ΝΣ.
Τα μεταγωγικά πλοία, με το που κατέπλευσαν στη Σούδα την 01:00 της 18 Νοεμβρίου, άρχισαν αμέσως την επιβίβαση των τμημάτων της Μεραρχίας και τη φόρτωση του υλικού. Η νηοπομπή αυτή ονομάστηκε Ν/1, απέπλευσε από τη Σούδα και μέσω του πορθμού του Ευρίπου κατέπλευσε ασφαλώς στη Θεσσαλονίκη και αποβίβασε συνολικά 166 Αξιωματικούς, 5.705 οπλίτες, 2.277 κτήνη, 26 πυροβόλα του ορεινού πυροβολικού και 1.928 φόρτους κτηνών.
Οι επόμενες κινήσεις
Οι διαταγές για τα πλοία της Ν/1 προέβλεπαν όπως τα Αντιτορπιλικά Βασ. ΟΛΓΑ, Βασ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΥΔΡΑ και ΨΑΡΑ, μόλις τα μεταγωγικά πλοία έμπαιναν στον Θερμαϊκό, να αποδεσμευόταν και να έπλεαν προς το Ναύσταθμο για ανεφοδιασμό, ενώ τα μεταγωγικά μόλις ξεφόρτωναν να έπλεαν πάλι μέσω στενό Ευρίπου, με τη συνοδεία των 4 Αντιτορπιλικών τύπου ΛΕΩΝ και κενά φορτίου, προς Ηράκλειο, όπου θα έπρεπε να ήταν πριν το ξημέρωμα της 22 Νοεμβρίου, ώστε να φορτώσουν υπό το σκότος. Στον πλού τους αυτό η αεροπορική προστασία θα παρεχόταν από ένα Αγγλικό Α/Α εύδρομο που είχε διαταχθεί να είναι στην περιοχή.
Τα πλοία έπλευσαν προστατευόμενα από τα 4 αντιτορπιλικά μας και νωρίς το πρωί της 22 Νοεμβρίου εισήλθαν στο δίαυλο Τρίκερι. Στο στενό όμως της Σκιάθου, υπήρχε ένα Ιταλικό υποβρύχιο, το οποίο τορπίλισε ανεπιτυχώς το Αντιτορπιλικό ΑΕΤΟΣ που ήταν το τελευταίο πλοίο της νηοπομπής. Το ΑΕΤΟΣ ανταποκρίθηκε με βολή αριθμού Βομβών Βάθους αλλά το υποβρύχιο δεν επλήγη. Η νηοπομπή συνέχισε, διήλθε από το δίαυλο Χαλκίδας όπου συνενώθηκαν τα Τορπιλοβόλα ΑΣΠΙΣ και ΝΙΚΗ και όλοι μαζί έπλευσαν μέχρι την Κρήτη. Τα μεταγωγικά πλοία κατέπλευσαν στο Ηράκλειο στις 22:45 της 22 Νοεμβρίου και αμέσως άρχισε η φόρτωση τους. Τα πλοία της Ν/1 προβλεπόταν να αποπλεύσουν από Ηράκλειο στις 07:30 της 23 Νοεμβρίου, για Πειραιά.
Νηοπομπή Ν/2
Εν τω μεταξύ θα σχηματιζόταν στον Πειραιά η νηοπομπή Ν/2 με 4 φορτηγά και 4 επιβατικά πλοία, τα οποία κενά φορτίου, θα πήγαιναν στη Σούδα για να εκτελέσουν δύο διαδρομές από ΣΟΥΔΑ στο ΠΕΙΡΑΙΑ.
Τα μεταγωγικά πλοία μόλις κατέπλεαν στη Σούδα άρχισαν την φόρτωση που ήταν δύσκολη υπόθεση. Άνθρωποι, ζώα, μέσα μεταφοράς, πυρομαχικά, τρόφιμα για ζώα και ανθρώπους, εφόδια και άλλα πολλά.
Μόλις ολοκληρώθηκε η φόρτωση και η επιβίβαση, η νηοπομπή Ν/2 απέπλευσε την 230800 Νοεμβρίου από τη Σούδα και κατέπλευσε στον Πειραιά το βράδυ της 23 Νοεμβρίου. Συνολικά μεταφέρθηκαν 4.418 άνδρες και 1.418 κτήνη η πρώτη και 1.948 άνδρες και 1.099 κτήνη η δεύτερη, καθώς και 58 αυτοκίνητα.
Νηοπομπές Ν/1και Ν/2 με πλήρη φόρτο από Κρήτη
Μετά την εκτέλεση των προηγούμενων μεταφορών, έμεινε στη Κρήτη στρατός που θα μπορούσε να μεταφερθεί με μια διαδρομή των πλοίων και των δύο νηοπομπών Ν/1 και Ν/2. Η νηοπομπή Ν/2 στη δεύτερη διαδρομή της από τη Σούδα είχε αποπλεύσει νωρίς το πρωί της 23 Νοεμβρίου και είχε καταπλεύσει στον Πειραιά, αργά το βράδυ.
Τα εννέα ατμόπλοια που κατέπλευσαν στο Ηράκλειο το απόγευμα της 22 Νοεμβρίου 1940, σύμφωνα με την διαταγή 716/6904, σχημάτισαν την πρώτη από την Κρήτη μεγάλη νηοπομπή με τον κωδικό Ν/1, για τη μεταφορά της V Μεραρχίας Πεζικού από το Ηράκλειο στον Πειραιά.
Αμέσως μόλις τα πλοία κατέπλευσαν, ξεκίνησε η επιβίβαση των μονάδων της Μεραρχίας που έγινε με την κάλυψη του σκότους. Όμως, ο απόπλους των πλοίων αναβλήθηκε για 24 ώρες, επειδή λόγω του αυξημένου κινδύνου από τις Ιταλικές βάσεις στα Δωδεκάνησα, περίμεναν να αφιχθεί στο Βόρειο Κρητικό πέλαγος, μια ισχυρή μοίρα του Αγγλικού στόλου, για παροχή μακράς προστασίας.
Τελικά τα πλοία με προστασία από τα πλοία της 3ης μοίρας αντιτορπιλικών και δυο Τ/Β, απέπλευσαν από το Ηράκλειο για τον Πειραιά το πρωί της 23 Νοεμβρίου και μετέφεραν 5.634 άνδρες, 2.208 κτήνη και τα εφόδια τους. Τα πλοία, μόλις εξήλθαν του λιμένα Ηρακλείου, έπλευσαν σε σχηματισμό τριών στηλών και ήταν υπό συνεχή ανθυποβρυχιακή προστασία των Αντιτορπιλικών και της Ναυτικής Αεροπορίας μέχρι την είσοδο του Σαρωνικού. ‘Όταν τα πλοία ήταν στο ύψος του νησιού Άγιος Γεώργιος μπήκαν σε γραμμή παραγωγής, δηλαδή ήταν το ένα πίσω από το άλλο.
Πρώτο έπλεε το αντιτορπιλικό ΙΕΡΑΞ (Κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Λεωνίδας Βάττης) στο οποίο επέβαινε ο διοικητής της 3ης μοίρας Α/Τ, ο Πλοίαρχος Άγγελος Χατζόπουλος. Δεύτερο ήταν το αντιτορπιλικό ΠΑΝΘΗΡ (κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Νικόλαος Στυμφαλιάδης) και ακολουθούσαν τα εννιά μεταγωγικά με την εξής σειρά: Κορινθία, Αλμπέρτα, Λέσβος, Ελένη, Σόνια, Ιωνία, Έλση, Αρντένα και Σοφία. Διοικητής των μεταγωγικών της Ν/1 ήταν ο έφεδρος εκ μονίμων Πλοίαρχος Κωνσταντίνος Παναγιώτου, που επέβαινε στο Κορινθία και υποδιοικητής ο έφεδρος εκ μονίμων Πλωτάρχης Βασίλειος Λάσκος επί του Σοφία.
Τη νηοπομπή έκλειναν, κατά σειρά, τα αντιτορπιλικά ΛΕΩΝ (κυβερνήτης Πλοίαρχος Πέτρος Πρωτόπαπας), ΑΕΤΟΣ (κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Χριστόφορος Οικονόμου‐Γκούρας), ΝΙΚΗ (κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Αθανάσιος Αγγελής) και ΑΣΠΙΣ (κυβερνήτης Πλωτάρχης Κωνσταντίνος Τσάτσος).
Ο πλους των πλοίων της Ν/1 μέχρι τον Σαρωνικό ήταν ομαλός, υπό συνεχή ανθυποβρυχιακή και αεροπορική προστασία, αλλά λίγο πριν τα μεσάνυκτα της 23 Νοεμβρίου τα πλοία της νηοπομπής, εισήλθαν κατά λάθος στο φράγμα ναρκών Τούρλου Αίγινας – Φλεβών.
Τα πλοία όταν προσέγγιζαν στις Φλέβες, λόγω ασυγχώρητου λάθους των δύο επικεφαλής αντιτορπιλικών που δεν αναγνώρισαν σωστά την νησίδα Αρσίδα και συγχέοντας την με τις Φλέβες, βρέθηκαν τα δύο προπορευόμενα αντιτορπιλικά και τα επτά επόμενα μεταγωγικά, μέσα στο ναρκοπέδιο.
Μετά από τα φωτεινά σήματα του φυλακίου του οχυρού Φλεβών, τις προειδοποιήσεις του ΑΕΤΟΣ και του Πλωτάρχη Λάσκου που επέβαινε στο «ΣΟΦΙΑ», τα επόμενα 2 εμπορικά πλοία και τα 4 Αντιτορπιλικά της ουράς, δεν εισήλθαν στο ναρκοπέδιο. Αυτά που ατυχώς βρέθηκαν μέσα στις νάρκες, ήταν ευτυχώς τυχερά και κατάφεραν όλα να εξέλθουν χωρίς κάποιο ατύχημα.
Στο ναρκοπέδιο υπήρχαν δυο σειρές ναρκών σε αποστάσεις 250 μ μεταξύ τους ενώ η απόσταση μεταξύ των γραμμών ήταν 200 μ. Ευτυχώς που οι νάρκες του ναρκοπεδίου αυτού ποντίστηκαν το βράδυ της 28/29 Οκτωβρίου, από πλοία που δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία και ευτυχώς που η πόντιση των ναρκών έγινε από άλλα πλοία, αντικανονικά και βιαστικά. Να θυμηθούμε πως υπεύθυνο για την πόντιση του ναρκοπεδίου ήταν το ΕΛΛΗ που δυστυχώς βυθίστηκε στην Τήνο. Έτσι τα διάκενα μεταξύ των ναρκών ήταν μεγαλύτερα των προβλεπόμενων και γι΄αυτό τα πλοία πέρασαν χωρίς να προσκρούσουν σε κάποια νάρκη. Απλά φανταστείτε τι θα είχε συμβεί αν ένα πλοίο ανατιναζόταν στην αρχή του πολέμου και τι συνέπειες θα είχε στο ηθικό όλων των Ελλήνων.
Από το Ναυτικό Οχυρό Φλεβών, η λάθος πορεία των πλοίων έγινε καθυστερημένα αντιληπτή και φώτισαν με τους προβολείς το έβδομο από τα 9 μεταγωγικά πλοία της νηοπομπής. Ο Διοικητής του Οχυρού Πλωτάρχης Αγιουτάνης και ο Έφεδρος Υποπλοίαρχος Μπουντούρης ευρισκόταν και οι δύο εντός του Σταθμού Διευθύνσεως Βολής αφού στο οχυρό ήταν σε ετοιμότητα εκείνο το βράδυ. Επίσης, το τορπιλοβόλο του φράγματος ΑΛΚΥΟΝΗ με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Καρβέλη, ήταν εντός του διαύλου και επέστρεφε από συνοδεία της προπορευόμενης νηοπομπής Ν-2 από τη Σούδα και έτσι δεν μπόρεσε να βοηθήσει.
Για την αδικαιολόγητη διέλευση της Ν/1 από το φράγμα ναρκών, η διεξαχθείσα ΕΔΕ θεώρησε κυρίως υπεύθυνο τον Διοικητή της 3ης Μοίρας Α/Τ Πλοίαρχο Δ. Χατζόπουλο, κατά δεύτερον λόγο τον Κυβερνήτη του ΙΕΡΑΚΟΣ Αντιπλοίαρχο Α. Βάτη, και κατά τρίτο λόγο τον Κυβερνήτη του ΠΑΝΘΗΡΟΣ, του δευτέρου πλοίου της γραμμής, Αντιπλοίαρχο Ν. Στυμφαλιάδη. Πρότεινε δε, την αποστρατεία του Διοικητού Πλοιάρχου Χατζόπουλου και την αντικατάσταση του με τον Πλοίαρχο Βλαχόπουλο. Επίσης πρότεινε την αντικατάσταση των Κυβερνητών του ΙΕΡΑΚΟΣ από τον Αντιπλοίαρχο Κύρη και του ΠΑΝΘΗΡΟΣ από τον Αντιπλοίαρχο Γολέμη, τον τερματισμό της μαχίμου υπηρεσίας όλων και την τοποθέτηση τους σε υπηρεσία ξηράς.
Μετά από αυτό το συμβάν, τα πλοία έπλευσαν προσεκτικά και κατέπλευσαν στον Πειραιά την 07:35 της 24 Νοεμβρίου μεταφέροντας συνολικά 5.634 άνδρες και 2.207 κτήνη.
Ανακεφαλαίωση της θαλάσσιας μεταφοράς της Μεραρχίας Κρητών
Συμπερασματικά η Μεραρχία Κρητών με 17.871 άτομα, 7.001 κτήνη, με τον απαραίτητο οπλισμό και εφόδια, μετέβη κανονικά και με ασφάλεια στα λιμάνια προορισμού. Η μεταφορά της δια θαλάσσης ήταν μια από τις πιο σημαντικές και συνάμα επικίνδυνες μεταφορές, επειδή εκτός του όγκου και της δυσκολίας επι/αποβίβασης, είχε και κινδύνους, λόγω της γειτνίασης των Ιταλικών βάσεων στα Δωδεκάνησα.
Η Μεραρχία Κρητών στο Αλβανικό μέτωπο και η δράση της
Όλα τα στρατεύματα, αυτά που μετέβησαν στον Πειραιά και αυτά που μετέβησαν στην Θεσσαλονίκη, συγκεντρώθηκαν στην περιοχή του Αμυνταίου -Πτολεμαΐδας -Άργους Ορεστικού και από εκεί πήγαν με αυτοκίνητα και πεζοί στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, συγκεκριμένα στη περιοχή της Κορυτσάς όπου έφτασε αρχές Δεκεμβρίου.
Η V Μεραρχία Πεζικού (Κρητών), παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες που δεν ήταν συνηθισμένη, μετακινήθηκε οδικώς από τη Μακεδονία και έφτασε στην περιοχή Μπομπετσίστας, Κιάφε Ψεξές, Βυθκούκι, όπου και στάθμευσε. Το ανυπόφορο κρύο που κυμαινόταν στους μείον 10ο με μείον 20ο C, δεν ευνοούσε ούτε τις επιχειρήσεις, ούτε την υποστήριξη και τον ανεφοδιασμό και είχε σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση πολλών κρυοπαγημάτων.
Παρόλα αυτά, οι άνδρες της αγωνίστηκαν με αυταπάρνηση και κάλυψαν με επιτυχία τον τομέα τους στη Κλεισούρα. Τέλη Ιανουαρίου, διατάχθηκε να καταλάβει την κορυφογραμμή της Τρεμπεσίνας, όπου έδωσε σκληρό αγώνα στο δε ύψωμα 1923, συνέλαβε 173 Ιταλούς αιχμαλώτους και κυρίευσε σημαντικό πολεμικό υλικό. Η σφοδρή όμως χιονοθύελλα δεν επέτρεψε την συνέχιση των επιχειρήσεων προς το βόρειο τμήμα και έτσι η Μεραρχία κινείται ανατολικότερα καταλαμβάνοντας διαδοχικά τα σημαντικότερα σημεία της Τρεμπεσίνας (Αρτζα Ντι Σόπρα, υψωμα 1178, Αρτζα Ντι Μέτζο , ύψωμα 710, ύψωμα 1816). Στη συνέχεια και μετά από σκληρούς, «εκ του συστάδην» αγώνες, κατέλαβε το ύψωμα Πούντα Νορντ και το χωριό Μετζγκοράνη, όπου οι Ιταλοί είχαν πάνω από 200 νεκρούς και η Μεραρχία συνέλαβε περίπου 500 αιχμαλώτους.
Kατά τη περιβόητη «Primavera», την Εαρινή Επίθεση του Μουσολίνι από 9 μέχρι 26 Μαρτίου την οποία παρακολούθησε και ο ίδιος, η V Μεραρχία, παρόλη την σφοδρότητα της Ιταλικής επίθεσης στον τομέα της, παρέμεινε ακλόνητη στις θέσεις και δεν παραχώρησε σπιθαμή εδάφους. Οι Ιταλοί, απογοητευμένοι από τις αλλεπάλληλες αποτυχίες τους, χρησιμοποίησαν ακόμα και προκηρύξεις, προκειμένου να κάμψουν το ηθικό του στρατού μας στις οποίες έγραφαν:
«Στρατιώται της Κρήτης, Η Αγγλία δια το αποκλειστικόν της συμφέρον σας έσπρωξε εις τα βουνά και τον θάνατον, πάνω εις αυτά τα άγρια αρβανίτικα βουνά. Εις την θέσιν σας εν τη θαυμασία νήσω σας απολαύουν δεσποτικώς οι Άγγλοι στρατιώται. Μέσα εις το σπίτι σας κάθονται οι Άγγλοι. Αι γυναίκες σας ενοχλούνται από τους Άγγλους. Δια ποίον λόγον πολεμάτε; Διότι το θέλει η Αγγλία, η οποία έχει αγοράσει την Κυβέρνησίν σας. Μην ξεχάσετε ότι ο μεγάλος σας συμπολίτης, ο Βενιζέλος, επεθύμησε και εζήτησε την φιλίαν της Ιταλίας. Ρίξετε τα όπλα και ελάτε. Ημείς θα φερθούμε προς σας αδελφικά και θα σας επαναφέρωμεν είς την νήσον σας και εις τας οικογενείας σας. Ως πρώτον σημείον της συμπαθείας μας θα δώσουμε 500 δραχμάς εις τον καθέναν που θα παραδοθή εις ημάς με αυτήν την προκήρυξιν».
Από τις 6 Απριλίου ο μηχανοκίνητος γερμανικός στρατός ισοπεδώνει τα πάντα στο διάβα του, αλλά οι άνδρες της V Μεραρχίας παραμένουν στις θέσεις τους μέχρι την 13 Απριλίου 1941, που διατάχθηκε η σύμπτυξη της. Στις 23 Απριλίου έγινε ανακωχή με τους Γερμανούς και η Μεραρχία συγκεντρώθηκε στην περιοχή του Χάνι Εμίν Αγά και Χάνι Λαγατόρια, όπου παρέδωσε στις παρακείμενες κοινότητες τον οπλισμό της και πήρε το δρόμο προς Άρτα, Πρέβεζα, Ναύπακτο.
Σχέδιο για επιστροφή των ανδρών στην Κρήτη, δεν υπήρχε. Σε αρκετά χωριά από τα οποία πέρασε, δυστυχώς διαπίστωσε πως ακόμη υπήρχε, στους οπαδούς του καθεστώτος της 4 Αυγούστου, μίσος κατά των κρητικών, λόγω των κινημάτων του 1916, 1935, 1936 και 38, και οι Κρήτες στρατιώτες αντιμετωπίζονται περισσότερο σαν πολιτικοί κατάδικοι παρά σαν στρατιώτες του Ελληνικού Στρατού.
Από την 10 Μαΐου, οι άνδρες της Μεραρχίας μετακινούνται συντεταγμένοι προς νότο, φθάνοντας στις 16 Μαΐου στο Αντίρριο απ’ όπου πέρασαν στο Ρίο και μετά κατευθύνθηκαν προς το Ναύπλιο, Άργος, Τρίπολη. Καθ’ οδόν, οι στρατιώτες, όταν και όπου έβρισκαν ζώα, τα έπιαναν, τα έψηναν και τα έτρωγαν. Ξεκουραζόταν λίγο, και μετά συνέχισαν.
Την περίοδο 18-24 Μαΐου, οι μονάδες της Μεραρχίας διαλύθηκαν και οι οπλίτες κατανεμήθηκαν σε διάφορες πόλεις και χωριά της Πελοποννήσου, γιατί είχε απαγορευτεί από τους Γερμανούς, η κάθοδος τους στην Κρήτη. Η κυβέρνηση, κατ΄εντολή των Γερμανών που ήθελαν να κρατήσουν τους άνδρες μακριά από τα νησιά τους, εξέδωσε το υπ’ αριθμό 41 διάταγμα με το οποίο εντελλόταν οι παραλήπτες δήμαρχοι να εξασφαλίσουν στέγη, τροφή και εργασία στους στρατιώτες που απολύθηκαν.
Αρκετοί από τους άνδρες κατέφυγαν στην Αθήνα όπου άλλοι φιλοξενήθηκαν σε συγγενείς τους και άλλοι εγκαταστάθηκαν όπου υπήρχε χώρος όπως π.χ. στο άλσος του Ζάππειου ή σε παγκάκια της πόλης, αφού οι Γερμανοί είχαν καταλάβει τους στρατώνες και δεν μπορούσαν να πάνε αλλού. Το υπουργείο Εθνικής Αμύνης της κυβέρνησης Τσολάκογλου, τους δήλωσε ότι αδυνατεί να κάνει οτιδήποτε για να βοηθήσει να κατέβουν στην Κρήτη και τις πρώτες μέρες, μετά από έντονες διαμαρτυρίες τους, η κατοχική κυβέρνηση τους έδωσε τρόφιμα από τις στρατιωτικές αποθήκες και έφτιαξε τις “Επιτροπές επισιτισμού” και μοίραζε ελάχιστο φαγητό στους χώρους του Παναθηναϊκού σταδίου.
Μια μέρα που περίπου 1.800 άνδρες πήγαν να παραλάβουν το «συσσίτιο της ντροπής» αντιμετώπισαν προσχεδιασμένη επίθεση από Γερμανούς και κυρίως Ιταλούς. Μερικοί έφυγαν και κατάφεραν να γλυτώσουν αλλά περίπου 1.400 μαζεύτηκαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης που δημιουργήθηκε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Λάρισας. Εκεί οι συνθήκες κράτησης ήταν άθλιες, οι δε Ιταλοί έδειξαν απάνθρωπη συμπεριφορά. Ίσως ήταν ένας τρόπος εκδίκησης για ότι έπαθαν στα Αλβανικά βουνά…..
Υπολογίζεται ότι μόνο περίπου 500 άτομα επέζησαν και αποφυλακίστηκαν το 1942.
Πολίτες, βλέποντας πως οι Κρητικοί απαλλασσόταν από τις στολές τους για να μην προδοθούν, τους προμηθεύουν πολιτικά ρούχα και αρκετοί φιλοξενούνται στα σπίτια τους.
Οι περισσότεροι από τους άνδρες έψαχναν να βρουν ένα πλωτό μέσο για να πάνε στην Κρήτη. Υπήρχε όμως έλλειψη γιατί οι Γερμανοί είχαν επιτάξει ότι βενζινοκίνητο μέσο υπήρχε στη περιοχή, για την επικείμενη τους «απόβαση» στην Κρήτη. Μόνο ένα μικρό ποσοστό κατάφερε, επιτάσσοντας πλοιάρια καμιά φορά και με την βία, να μεταβούν στη Κρήτη για να την υπερασπιστούν από την επερχόμενη γερμανική εισβολή.
Η V Μεραρχία Πεζικού, η επονομαζόμενη «Μεραρχία Κρητών», από την είσοδό της στον αγώνα στις 29 Ιανουαρίου, δοκιμάστηκε σκληρά και είχε τις μεγαλύτερες απώλειες, συγκριτικά με τις άλλες ελληνικές Μεραρχίες, σε νεκρούς, αγνοούμενους τραυματίες και παγόπληκτους. Η Κρήτη θρήνησε 1.141 νεκρούς, είχε 2.025 τραυματίες, 2.553 κρυοπαγήματα και 435 ακρωτηριασμένους. Ήταν η προσφορά της Κρήτης στην πατρίδα!
Βιβλιογραφία-Πηγές
- Γ. Μεζεβίρη Αντιναυάρχου ε.α., “Τέσσαρες δεκαετίες εις την Υπηρεσίαν του Β. Ναυτικού”, Αθήναι 1971
- Ημερολόγιο Πολέμου 1940-1944, Τόμοι Ε, ΣΤ, Η, Υπ. Ιστορίας Ναυτικού, Τμήμα Ιστορικού Αρχείου
- Ιωάννης Τούμπας, Αντιναύαρχος, “Εχθρός εν όψει”, Αθήναι 1954, *
- Καββαδίας, Επαμεινώνδας: (1950) Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα, Αθήνα
- Κόκκινου, Διονυσίου (1970), “Αι κατά θάλασσαν επιχειρήσεις”, Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος: 1800-1945, (Αθήνα: Μέλισσα),
- Μ. Θεοφανίδης Μ, Πλοίαρχος, Απόρρητη “έκθεση πεπραγμένων” προς την ΝΑΠ/1, 5 Ιουνίου 1941
- Ματάλας Ντίμης, Μικρό χρονικό μεγάλου πολέμου, Σαλιβέρου, Αθήνα, 1978
- Οικονόμου, Δ.: (1947) Τα πεπραγμένα του Βασιλικού Ναυτικού από της 10 μέχρι της 27 Απριλίου 1941, Εκδοτικός οίκος Ν. Αλικιώτης και Υιοί, Αθήνα
- Παΐζης–Παραδέλλης, Κωνσταντίνος: (1980) Τα Πλοία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού 1830 – 1979, Εκδόσεις ΓΕΝ, Αθήνα
- Παναγιώτης Γέροντας, Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου, Β’ Έκδοση, 2019, Αθήνα, ΥΙΝ.
- Σακελλαρίου, Αλέξανδρος: Απομνημονεύματα – Ένας Ναύαρχος θυμάται, Τομ. Α΄ και Β΄, εκδ. Γιώτα Σίγμα, Αθήνα
- Σαράντης Καργάκος, ιστορικός, Η Συμβολή του Ελληνικού Ναυτικού στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επετειακή ομιλία για τα 60 χρόνια από λήξη Β ΠΠ στο πολεμικό Μουσείο, 7/12/2005
- Φωκάς, Δημήτριος: (1953). Έκθεσις επί της δράσεως του Β. Ναυτικού κατά τον πόλεμον 1940-1944, Τόμος Α΄ και Β’, Εκδόσεις Ιστορικής Υπηρεσίας του Β.Ν.
- Χαρατσής Σ., Υποπλοίαρχος (Μ), 1023 αξιωματικοί και 22 κινήματα, Τόμος Β’ 1987
Πηγές από Διαδίκτυο
- https://e-mesara.gr/i-thryliki-5i-merarchia-kriton-sto-alvaniko-metopo-2/
- https://www.click4crete.gr/2020/10/i-5-merarxia-kriton-sto-alavaniko-metopo.html
- https://www.debooks4u.com/crete-greece-ww2-campaign-in-1941-book-kreta-fallschirmjager-wehrmacht-p-24.html
- https://www.ekriti.gr/kriti/i-5i-merarhia-kriton-sto-alvaniko-metopo-to-1940
- Ελληνοϊταλικός πόλεμος: Η επίθεση των Ιταλών κατά της Ελλάδος», http://greekworldhistory.blogspot.gr/2014/10/blog-post_11.html , 11 Οκτ 2014
- Ελληνοϊταλικός πόλεμος: Η προπαρασκευή του Ελληνικού στρατού και το ελληνικό πολεμικό ναυτικό στο έπος του ‘40», http://greekworldhistory.blogspot.gr/2014/10/40.html .
- Ηρακλής Καλογεράκης, Αντιναύαρχος ΠΝ εα, Η βύθιση του αντιτορπιλικού ΥΔΡΑ από γερμανικά αεροπλάνα πριν 80 χρόνια, Άρθρο στην εφημερίδα Αγώνας της Κρήτης, 5/5/2021 (https://agonaskritis.gr/η-βύθιση-του-αντιτορπιλικού-υδρα-από-γ/ )
- ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, http://www.rethnea.gr/news/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=6390&cntnt01origid=15&cntnt01returnid=39
- Παπαηλιάκης Μιχ., Η V Μεραρχία Κρητών στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41, εφ. Πατρίς, 27 Ιαν 2020, https://patris.gr/2020/01/27/i-v-merarchia-kriton-ston-ellinoitaliko-polemo-toy-1940-41/
