Γράφει ο Αθανάσιος Γιαννίκος
Η γολέτα “Τερψιχόρη” είναι ίσως το πιο ξακουστό από τα πλοία της ιστορίας, κατά τον Ναυτικό Αγώνα της επαναστάσεως του 1821. Ο θρύλος της μεταφέρεται στις μέρες μας, μέσα από την παραστατική περιγραφή των ιστορικών και της λαϊκής γλαφυρότητας, εκθειάζοντας την ηρωική δράση της, αλλά και των επιδόσεων του σκάφους στην θάλασσα.
Ιδιοκτησία των Υδραίων ναυτικών Ιακώβου και Μανόλη Τομπάζη, ίσως διάλεξαν το όνομα της Μούσας για να επισημάνουν τη χάρη του νέου τους σκάφους, καθώς «χορεύει» στα κύματα. Κατασκευασμένο ως εξοπλισμένο εμπορικό, αποτέλεσμα της συνθήκης «Κιουτσούκ – Καϊναρτζή»1«Υδραίοι πρόδρομοι και ναυμάχοι» (Δημ. Λισμάνη Αντ/ρχου ε.α /σελ. 20-172) επρόκειτο να έχει μία καθοριστική παρουσία στο Αιγαίο του 1821.
«Σκάφος ευθύγραμμο, ωραιότατο, κομψότατο και ευέλικτο. Είχε δύο πανύψηλα κατάρτια χαριέντως κεκλιμένα προς την πρύμνη. Έφερε μεγάλα ημιολικά πανιά, τρείς αρτέμονες στον πρόβολο και πάνω απ το πλωριό ημιόλιο, σίπαρο τετράγωνο..»
Αυτή είναι η περιγραφή που δίδεται στο βιβλίο «Υδραίοι πρόδρομοι και ναυμάχοι» κι αμέσως η φαντασία δίνει την εντυπωσιακή εικόνα της. Δεν είναι τυχαίο πως ανατέθηκε στον πλέον διάσημο Γάλλο ζωγράφο της εποχής Antoine Roux, να αποτυπώσει σε πίνακά την εικόνα της (1819).
H ερευνητική ομάδα του naftotopos.gr, παρακινούμενη από τον θρύλο και την μορφή της, αποφάσισε πριν από τρία και πλέον χρόνια την αναζήτηση στοιχείων-λεπτομερειών γάστρας και ιστιοφορίας του σκάφους, θεωρώντας πως αυτό θ’ αποτελούσε τη βάση αλλά και ένα κίνητρο για την κατασκευή μοντέλου της.
Η έρευνα περιέλαβε αρχικά την μελέτη ελληνικών ιστορικών κειμένων και λαογραφίας, ωστόσο η ελπίδα για την εύρεση κατασκευαστικών στοιχείων-σχεδίων, που είχε στηριχθεί στην επίσκεψη στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος αλλά και της Ύδρας, δυστυχώς κι από το αποτέλεσμα, ματαιώθηκε. Έτσι τα αρχικά στοιχεία, αντλήθηκαν από το βιβλίο «Άγνωστες πτυχές της επανάστασης του 21»2Εκδόσεις Περισκόπιο / σελ. 30 όπου γράφεται:
«Οι γολέτες ήταν δίστηλα σκάφη που πρωτοκατασκευάσθηκαν στις ΗΠΑ κατά τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα και λίγο αργότερα άρχισαν να κατασκευάζονται και στα Ελληνικά νησιά. Περίφημος αντιπρόσωπος αυτού του τύπου υπήρξε η «Τερψιχόρη» των αδελφών Τομπάζη. Είχε ναυπηγηθεί το 1818 από ξύλο πεύκου, είχε μήκος (στην τρόπιδα) 27,5μέτρα και η κατασκευή της είχε στοιχίσει 13.000 δίστηλα3Χρυσά Ισπανικά τάλληρα ή κολωνάτα . Το 1818 στο Ιόνιο κράτος καθορίστηκε η ισοτιμία των ισπανικών τάλληρων και διατιμήθηκαν προς 6 γρόσια και 20 παράδες. «Νομίσματα Επτανήσου πολιτείας και Ιονίου κράτους» (Ν. Μοσχονάς /σελ. 104) Ήταν οπλισμένη με έξι πυροβόλα των 12 λιβρών, ενώ στην πρώρα έφερε και ένα των 48 λιβρών «επί δίωξιν», το μεγαλύτερο που υπήρχε σε όλα τα Ελληνικά πλοία. Ήταν ταχύτατη και για τον λόγο αυτό χρησιμοποιείτο ως προφυλακή του στόλου κατά τις διάφορες επιχειρήσεις….»
Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και το «Ιστορικόν Αρχείον Κοινότητος Ύδρας (1778-1832)» (Αντ. Λιγνού Τόμος ΙΕ σελ.227) στο οποίο γράφεται:
«Το πλοίον γολέτα ΤΕΡΨΙΧΟΡΗ το 1818 έτος Ιουνίου 29 εναυπηγήθη ενταύθα4Η ακριβής ημερομηνία μάλλον αναφέρεται στην ημερομηνία καθέλκυσης. έχων μήκος τρόπιδος πήχεις 30. Ιδιοκτήται αυτού οι αδελφοί Τουμπάζηδες κόστους 13.000 ταλλήρων»
Όμως αυτά δεν ήσαν αρκετά και η ομάδα μας έπρεπε τώρα να στραφεί και σε άλλες πηγές, αναζητώντας στοιχεία σχετικά με τον τύπο του σκάφους, μορφολογικά και χρονολογικά, λαμβάνοντας υπόψη και τις επιδόσεις του, ώστε να υπάρχει αντικείμενο συγκρίσεων. Η φήμη της γολέτας «Τερψιχόρη», αφορούσε την ταχύτητα που ανέπτυσσε λόγω κατασκευής, δίνοντάς της το πλεονέκτημα σε κάθε εμπλοκή με τον αντίπαλο, ο οποίος και της το αναγνώριζε με το χαρακτηρισμό “seytan gemisi” (διαβολόσκαρο). Έτσι, αναζητήσαμε σε ξένη βιβλιογραφία, αμερικανικές γολέτες της ίδιας χρονικής περιόδου, με χαρακτηριστικό τους κεκλιμένους πρός την πρύμνη ιστούς, αλλά και με επιδόσεις-φήμη στην ταχύτητα.
Μετά το «The Global schooner»5Karl Heinz Marquardt που αναφέρεται στην εμφάνιση και στην ιστορική διαδρομή των “schooners” (γολέτες), ακολούθησε το «The Need for Speed: Baltimore Clippers and the Origin of the First American Ship Type»6Daniel Mark Brown, όπου αναφέρεται στην πρωτοποριακή για την εποχή, σχεδίαση ταχύτατων αμερικανικών σκαφών τύπου “schooner”. Εκεί, ανάμεσα στα τέσσερα (4) σκάφη που εξετάζονται-παρατίθενται, ξεχωρίσαμε κάποιο που χρονολογικά και μορφολογικά, βρισκόταν περισσότερο κοντά στην «Τερψιχόρη». Αυτό ήταν το “Schooner Lynx”. Επιβεβαιωτικά κι από το “The Baltimore clipper-Its origin and development”,το “Lynx” θεωρείται ως άριστο παράδειγμα αμερικανικής Γολέτας του 18127Howard Chapelle /σελ. 83.
Αποφασίζοντας να ψάξουμε περισσότερο το “Lynx” μάθαμε ότι κατασκευάσθηκε στη Βαλτιμόρη το 1812, και στα πλαίσια του Αγγλοαμερικανικού πολέμου χρησιμοποιήθηκε ως εξοπλισμένο εμπορικό και με άδεια πειρατικό (“Letter of marque”)8“Letter of marque”: Ήταν μια κυβερνητική άδεια στα χρόνια των ιστιοφόρων (1571–1862), που επέτρεπε σε ένα ιδιωτικό πρόσωπο, γνωστό ως privateer ή κουρσάρο, να επιτεθεί και να συλλάβει τα σκάφη ενός έθνους που ήταν σε πόλεμο με τον εκδότη της άδειας. https://en.wikipedia.org/wiki/Letter_of_marque. Ήταν εξοπλισμένο με έξι (6) πυροβόλα και φημισμένο για την ταχύτητα του. Κατελήφθη από τους Άγγλους το 1813 και μετονομάσθηκε σε “HMS “Mosquidobid” ή και “Musquedoboit” (Μοσκίντομπιτ). Το 1816 μεταφέρθηκε στο Portsmouth όπου μελετήθηκε και εξήχθησαν-σχεδιάσθηκαν οι ναυπηγικές γραμμές του, προφανώς και για εμπορικούς σκοπούς.
Τα αρχικά πυροβόλα έξι (6) λιβρών των Αμερικανών, οι Άγγλοι τα αύξησαν σε οκτώ (8) των 18 λιβρών (καρονάδες) και δύο (2) των 6 λιβρών μακριά πυροβόλα. Επίσης πρόσθεσαν κι έναν κάθετο εργάτη άγκυρας9«British Warships in the Age of Sail 1793 – 1817» (Rif Winfield /σελ. 368). Παρέμεινε στην υπηρεσία του Αγγλικού Ναυτικού μέχρι το 1820, εκτελώντας διάφορες αποστολές, κυρίως κατά του λαθρεμπορίου, ενώ αναφέρεται ότι το 1819 υπηρέτησε στη Μεσόγειο μεταξύ Τουλόν και Μασσαλίας. Την 13η Ιανουαρίου του 1820, πουλήθηκε σε κάποιον Radler για το ποσό των 410 λιρών κι από τότε η τύχη του είναι άγνωστη.10“British Warships in the Age of Sail 1793 – 1817″ (Rif Winfield /σελ. 1151)
Τα όσα κοινά στοιχεία με τη γολέτα «Τερψιχόρη» ανακαλύπταμε και κυρίως το πέρασμα του σκάφους στην Ευρώπη και την Μεσόγειο, όπως και το νέο του όνομα, μας κέντρισαν το ενδιαφέρον για περισσότερη έρευνα. Σκεφθήκαμε λοιπόν να εξετάσουμε, έαν αναφέρεται-καταγράφεται σε κάποια παλιά Ευρωπαϊκή βιβλιογραφία. Και πράγματι, ανατρέχοντας σε μία Γαλλική συλλογή σχεδίων σκαφών του 1840 με τίτλο “Atlas du Genie maritime”11“Atlas du Genie maritime” (Τρίτη έκδοση του A. Campagnac /σελ.37). Την αρχική έκδοση του Άτλαντα το 1830 (αγνώστου εκδότη) ακολούθησαν άλλες τρείς επανεκδόσεις-συμπληρώσεις 1837-1840-1850 https://www.worldcat.org/title/atlas-du-genie-maritime/oclc/918721730/editions?referer=di&editionsView=true, εκεί υπήρχε η αποτύπωση του “Mosquidobid”, με τον προσδιορισμό «αμερικανή Γολέτα». Κι αυτή η καταγραφή θα μπορούσε να προστεθεί στον κατάλογο των υπολοίπων γενικών στοιχείων, αν το προσεκτικό μάτι συνεργάτη του naftotopos, δεν πρόσεχε τη σημείωση στα Γαλλικά στο επάνω αριστερό μέρος της σελίδας, με καλλιγραφικά γράμματα. Σε μετάφραση: «Κοινοποιηθέντα το 1836 από τον ναυπηγό κο Τομπάζη».
Πώς! Tο «Τομπάζης», ένα όνομα άμεσα συνδεδεμένο με τη γολέτα «Τερψιχόρη», επάνω σε αποτύπωση σχεδίων του “Lynx” – “Mosquidobid”; Και μάλιστα τα σχέδια να έχουν δοθεί από τον Τομπάζη στον συντάκτη της συλλογής-Άτλαντα των σκαφών!
Εκείνη τη στιγμή, η σκέψη όλων μας στράφηκε μάλλον σε ένα διαφαινόμενο και έντονα επιθυμητό συμπέρασμα, παρά σε κάποιο προσεκτικά τεκμηριωμένο. Ωστόσο μετά τον ενθουσιασμό, αποφασίσαμε να δούμε αυτό το νέο στοιχείο με περισσότερη ψυχραιμία και τί ακριβώς θα μας έδινε μία νέα έρευνα, που μόλις άρχιζε.
Ξεκινώντας από το έτος 1836 και μελετώντας τα βιογραφικά των οικογενειών Τομπάζη, γρήγορα έγινε αντιληπτό πως ο αναφερόμενος σ’ αυτήν «ναυπηγός Τομπάζης», ήταν ο γιος του Ιακώβου Τομπάζη, ο Γεώργιος, γεννημένος το 1809. Τα αδέλφια Ιάκωβος και Μανόλης είχαν ήδη αποβιώσει το 1829 & 1831 αντίστοιχα.
Συνοπτικά, είχε σπουδάσει ναυπηγός στην Αγγλία στο ναυτικό σχολείο του Portsmouth12Αδελφοί Ιάκωβος και Μανώλης Τομπάζης : Συμβολή εις την ιστορίαν της Εθνικής παλιγγενεσίας (Ιάκωβος Τομπάζης /σελ.385 Αλληλογραφία (Royal Naval College and the School for Naval Architecture). Επέστρεψε στην Ελλάδα και το 1835 εντάσσεται-(διορίζεται)13Εφημερίδα της κυβερνήσεως Βασίλειον της Ελλάδος 1835 αρ. 9 Διορισμοί και σταδιοδρομεί στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό. Το 1836, έτος κοινοποίησης των σχεδίων του “Mosquidobid” για την σύνταξη του “Atlas”, βρίσκεται διευθυντής του οπλοστασίου του Πόρου όπου και ναυπήγησε αρκετά πλοία14UNITED SERVICE MAGAZINE Naval and Military journal 1842. p a r t II». /σελ. 78.
Τώρα είχαμε περισσότερες από μία εκδοχές για την κατοχή-διάθεση των σχεδίων του “Mosquidobid” από τον Γ. Τομπάζη. Μία θα μπορούσε να είναι ότι, λόγω της θέσης και της ιδιότητας του στο οπλοστάσιο Πόρου, είχε πρόσβαση στο αρχείο του ναυστάθμου και σε σχέδια σκαφών. Και μία άλλη, ότι ίσως τα σχέδια αυτά να ήταν μέρος της προσωπικής του συλλογής, είτε από την θέση του στο ναυτικό σχολείο του Portsmouth, είτε κι ως πατρική κληρονομιά. Όμως κάθε εικασία και διαδρομή έρευνας σε αυτή την κατεύθυνση, δεν μας έδωσε απάντηση, ενώ και μία νέα βασική απορία μας παρέμενε. «Γιατί ο συντάκτης15Η 2η έκδοση του “Atlas du Genie maritime” το 1837, έγινε πιθανότατα απο κάποιον M. Bonard (RAPPORT SUR LE MATÉRIEL DE LA MARINE PRÉSENTÉ A M. LE VICE-AMIRAL DE ROSAMEL, MINISTRE SECRÉTAIRE D’ÉTAT AU DÉPARTEMENT DE LA MARINE ET DES COLONIES / σελ. 80) στη συλλογή-Άτλαντα σκαφών, να περιλάβει τα σχέδια του “Mosquidobid” κοινοποιηθέντα από τον Γ. Τομπάζη κι όχι από τα Αρχεία του “Royal Dockyard” στο Portsmouth»; Θεωρήσαμε ότι αυτός ο γρίφος ήταν θέμα ιστορικού, ενώ εμείς επιζητούσαμε την επιβεβαίωση ή μή, της υποψίας μας για ενδεχόμενη σχέση των σχεδίων του “Mosquidobid”, στην κατασκευή της γολέτας «Τερψιχόρη».
Γνωρίζοντας για το ερευνητικό πνεύμα των αδελφών Τομπάζη, θεωρήσαμε ως αρκετά πιθανό να γνώριζαν και να είχαν αγοράσει τα σχέδια του “Mosquidobid”, πριν την κατασκευή της. Ακόμη ίσως σε κάποια ταξίδια τους στην Τουλόν ή στην Μασσαλία, να είχαν συναντήσει το σκάφος και να είχαν ενδιαφερθεί.
Αναζητώντας συνεχώς περισσότερα στοιχεία για να συνδέσουμε τα δύο σκάφη ή έστω την «Τερψιχόρη» με τις αμερικανικές γολέτες της εποχής, η ξένη Ιστορική βιβλιογραφία επιβράβευσε την επιμονή μας.
Διαβάζοντας το «Sketches of the War in Greece», βρήκαμε μία συνέντευξη του Μανόλη Τομπάζη στον ιδιώτη ανταποκριτή Philip James Green16«Sketches of the War in Greece» (Private Correspondence Philip James Green, Esqr. late British Consul for the Morea, with Notes by R. L. Green, Vice-Consul. Lon don. 1827 /σελ. 67) τον Οκτώβριο του 1821 όπου σε μετάφραση λέει: ότι ήταν ο πρώτος που απέκτησε ένα μοντέλο αμερικανικού σκάφους κι από το οποίο οι συμπατριώτες του κατασκεύασαν τα δικά τους, τα οποία στην συνέχεια μετατράπηκαν σε πολεμικά.
Συνδυάζοντας τώρα όλα τα προηγούμενα, η υποψία μας μετατράπηκε σε βάσιμη πεποίθηση κι αποφασίσαμε να συγκρίνουμε τα στοιχεία που είχαμε όχι μόνο για τα δύο σκάφη, αλλά και μέ όσο το δυνατόν περισσότερες αμερικανικές Γολέτες της εποχής. Θέλαμε να διαπιστώσουμε κατά το δυνατόν ασφαλέστερα, αν και ποιά σχέση υπήρχε μεταξύ τους και της γολέτας «Τερψιχόρη». Έχοντας λοιπόν γνωστά για την «Τερψιχόρη», μόνο το μήκος της καρίνας 30 πήχες (27,50μ.) και το τονάζ 250 τόνους17«Συλλογή Μονογραφιών της Ν. Επιθεώρησης» μέρος Β /σελ.172-174, διεξάγαμε συγκρίσεις μέ ένα σύνολο οκτώ (8) άλλων σκαφών (Γολετών) που περιλαμβάνονταν στην βιβλιογραφία του Howard I. Chapelle18Howard Chapelle /σελ. 83, καταφέρνοντας έτσι να εξάγουμε τα μετρικά της στοιχεία, αρχικά σε πόδια, μετατρέποντας τα στην συνέχεια σε μέτρα.19«Έρευνα επι των Ναυπηγικών δεδομένων των Ελληνικού τύπου σκαφών» (Αν. Αντωνίου Ναυπηγού-Μηχανολόγου-Ε.Μ.Π. /σελ. 49 ) και Περί εξαρτισμού των πλοίων (Γεωργίου Κοτσοβίλη 1919 /σελ.8
Από το αποτέλεσμα της παραπάνω διεργασίας, συμπεράναμε, πως η «Τερψιχόρη» θα πρέπει να τηρούσε μεν την ίδια αναλογία μήκους κουβέρτας με το μέγιστο πλάτος (1/4) με τις αμερικανικές γολέτες, ωστόσο έχοντας διαφορά στο μήκος της καρίνας (μεγαλύτερο), θα είχε το πλωριό ποδόσταμο με μικρότερη κλίση. Αυτό πράγματι απεικονίζεται διακριτά ως διαφορά στους ζωγραφικούς πίνακες κι επομένως στην πραγματική της μορφή, αυτό θα την καθιστούσε και πλατύτερη στην πλώρη. Αυτό τελικά σήμαινε για εμάς, ότι το σκάφος δεν ήταν κατασκευασμένο με βάση τα σχέδια του “Mosquidobid”, το οποίο διέθεται στενότερη πλώρη, κι επομένως και καταληκτικά, το στοιχείο του ονόματος του Τομπάζη στο σχέδιο του, δεν αποτελούσε απαραίτητα σύνδεση των δύο σκαφών.
Στην συνέχεια στρέψαμε την έρευνα μας στον οπλισμό του σκάφους. Από την αρχή μας είχε κάνει εντύπωση, όπως σε ιστορικούς και λαογράφους, η αναφορά στο «μεγάλο» κανόνι στην πλώρη της γολέτας «Τερψιχόρη». Θεωρήσαμε δεδομένο, πως το καινοτόμο κι ερευνητικό πνεύμα των «Τομπάζηδων», με στόχο πάντα το «επί το βέλτιον μεταρρυθμίσεις είτε των Υδραίικων πλοίων, είτε του είδους του βίου»20«Βίοι Παράλληλοι » (Αναστάσιος Γούδας Τόμος Δ΄ 1871 /σελ.354-358), δεν θα άφηνε χωρίς διερεύνηση κι αυτήν την επιλογή του οπλισμού της.
Όταν ιστορικά καταγράφεται πως, «Το συνηθέστερον χρησιμοποιούμενον προς οπλισμόν των Ελληνικών Πλοίων διαμέτρημα πυροβόλων ήτο 12 λίτρων, μερικά όμως πλοία έφερον και πυροβόλα 18 λίτρων»21«Η Αναβίωσις της Θαλασσίας μας δυνάμεως κατά την Τουρκοκρατίαν» Κ. Α. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ Ναυάρχου ε.α. (Ο οπλισμός των Πλοίων, σελίς 349) η επιλογή ενός τέτοιου όπλου, μάλλον αποτέλεσμα γνώσης και σχεδίου θα πρέπει να ήταν. Αρχικά θέλοντας να εξετάσουμε αν πράγματι το όπλο είχε τοποθετηθεί στο σκάφος με την έναρξη του αγώνος, στραφήκαμε σε πρώιμες καταγραφές και απομνημονεύματα ιστορικών και ναυμάχων, αναφερομένων στην πρώτη ναυτική αντιπαράθεση, στην οποία έλαβε μέρος η «Τερψιχόρη». Κι αυτή ήταν η πυρπόληση της Τουρκικής ναυαρχίδας στην Ερεσό της Λέσβου, την 24η ή 27η Μαΐου του 1821. Σύμφωνα λοιπόν με τις καταγραφές των Ν.Κοτζιά, Κ.Νικόδημου και Δ.Γ.Παπανικολή22α. ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΙΣ Των εν τη Σ. Τρικούπη ιστορία περί των Ψαριανών πραγμάτων, ιστορουμένων υπό Ν. Κοτζιά σελ 13. β. Απομνημονεύματα εκστρατειών και ναυμαχιών του ελληνικού στόλου συνταχθέντα υπό Κωνσταντίνου Νικοδήμου σελ 7. γ. Βίος Δ. Γ. Παππανικολή εκ Ψαρρών υπό Γεωρ. Κ. του Παπασλιώτου σελ.10, η Γολέτα του Τομπάζη (Ιακώβου) ρυμουλκήθηκε για να προσβάλει το Τουρκικό σκάφος με «πεπυρακτωμένες σφαίρες» και ως «η μόνη φέρουσα στην πλώρη πυροβόλο 48 λιβρών».
Έχοντας τώρα τεκμηριώσει, τη χρονική παρουσία του όπλου στο σκάφος, στραφήκαμε στη συνέχεια, στην έρευνα του τύπου και της προέλευσης του πυροβόλου των «48 λιτρών», ώστε να αποδοθεί κι αυτό σωστά. Κι εδώ ήταν που αναλώσαμε πολύ χρόνο σε έρευνα, όχι μόνο λόγω έλλειψης πηγών, αλλά και πολλών αντιφατικών ιστορικών καταγραφών.
Αρχικά η έρευνα μας έδειξε πως το πυροβόλο των 48 λίτρων ως Γαλλικό ναυτικό όπλο, είχε καταργηθεί ως δύσχρηστο από το 1700. Ωστόσο, χρησιμοποιούνταν ακόμα από τον Τουρκικό στόλο23La flotte de guerre Ottomane au milieu du XVIIIᵉ siecle Daniel Panzac. (σε μεγάλα σκάφη), αλλά και σε παράκτιες οχυρώσεις.24French Fortifications 1715-1815:An Illustrated History by Jean-Denis σελ.127
Η προέλευση λοιπόν ενός τέτοιου όπλου και πρίν την έναρξη του Αγώνα, θα μπορούσε να θεωρηθεί είτε ως αγορά από την Γαλλία (την οποία οι «Τομπάζηδες» επισκέπτονταν συχνά), είτε ως προϊόν χρηματισμού κάποιου Τούρκου φρουράρχου, φαινόμενο όχι ασυνήθιστο προεπαναστατικά (bahşiş =Μπαξίσι).25Σύντομη Μελέτη της Νεοελληνικής Ιστορίας/ Κεφ 2ο . Γιάννη Ζέβγου
Σε ό,τι αφορά δε την τοποθέτηση ενός “μεγάλου όπλου” σε ένα μικρό σκάφος, θεωρούμε πως προκρίνεται η θέση της υλοποίησης, της αντίστοιχα καινοτόμου για την εποχή ιδέας του Γάλλου αξιωματικού πυροβολικού Paixhans. Κατά την άποψη του, η κατασκευή μικρών σκαφών οπλισμένων με πυροβόλα μεγάλων διαμετρημάτων, θα ήταν αρκετά ισχυρά για να καταστρέψουν και τα πιό βαριά εξοπλισμένα υψηλόπλευρα σκάφη.26Nouvelle force maritime by Henri-Joseph Paixhans (end of 1820)
Συνεχίζοντας την έρευνα κι αντιμετωπίζοντας τις αντιφατικές περί του όπλου αναφορές ιστορικών και μαρτυριών, αρχίσαμε να αμφιβάλουμε τόσο για τον τύπο του όπλου και το διαμέτρημα του, όσο ακόμα και για την θέση του στο σκάφος. Έτσι συναντήσαμε την καταγραφή των φιλελλήνων συμπολεμιστών Tomas Gordon και Hasting27α. History_of_the_Greek_Revolution-2 / TOMAS-GORDON σελ.47-487. β. Commander of the Karteria: Honoured in Greece unknown at home. Maurice Abney-Hastings σελ. 215 και την αναφορά τους ως «καρονάδα 48 pdr», το διαμέτρημα των 68 λίτρων από τον Γούδα28Βίοι Παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος Διαπρεψάντων Ανδρών. / Υπό Αναστασίου Ν. Γούδα σελ.358 ακόμα και την θέση του όπλου τοποθετημένο στην μέση του σκάφους κατά τον «αυτόπτη μάρτυρα» Πέτρο Μέγγου29Narratives of a Greek soldier by Petros Mengus 1830 σελ.209 (Από τη Σμύρνη στην Ελλάδα του 1821).
Η εκδοχή της καρονάδας (όπλο κοντής κάννης και μικρού βεληνεκούς), αν και φαίνεται ως μία περισσότερο πρακτική και αποδεκτή επιλογή για την εποχή, η υιοθέτηση της συναντά το εμπόδιο όπου, αν και τα μεγαλύτερα διαμετρήματα αγγλικής καρονάδας της εποχής, ήταν 42 λιβ και 68 λιβ (HMS Victory) δεν αναφέρεται κάπου η χρήση-ύπαρξη καρονάδας 48 λιβ.
Ωστόσο εξετάζοντας την μαρτυρία του Νικόδημου30α. ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΙΣ Των εν τη Σ. Τρικούπη ιστορία περί των Ψαριανών πραγμάτων, ιστορουμένων υπό Ν. Κοτζιά σελ 13. β. Απομνημονεύματα εκστρατειών και ναυμαχιών του ελληνικού στόλου συνταχθέντα υπό Κωνσταντίνου Νικοδήμου σελ 7. γ. Βίος Δ. Γ. Παππανικολή εκ Ψαρρών υπό Γεωρ. Κ. του Παπασλιώτου σελ.10 κατά την οποία η «Τερψιχόρη» έφερε «επί της πρώρας οβούζιον πυροβόλον των τεσσαράκοντα οκτώ λιτρών». Κι ενώ στο λεξικό της εποχής31Glossaire Nautique 1848 (σελ. 1024) το «Μπούζι», είναι η ελληνική ερμηνία της καρονάδας, οδηγηθήκαμε στο Γαλλικό ναυτικό «Obusier de vaisseau» των 36 λίτρων και στο Ισπανικό «Obus» του οποίου μία από τις βελτιωμένες εκδοχές από τον Francisco Javier Rovira32α. http://www.histarmar.com.ar/InfHistorica/ArtilleriadeMarina/8-obuseros.htm (Σχέδιο). β. Armamento que portaban los buques de la Real Armada Por Juan García. γ. Artilleria de antecarga lisa de ordenanza en la Armada 1728-1872 (Juan L. Calvó), ήταν αυτή των 48 λίτρων (1805 ναυμαχία Τραφάλγαρ).
Χωρίς να τρέφουμε αυταπάτες, για το αν αυτό ήταν η περιγραφή του Hastings ή και η επιλογή των Τομπάζη, καθόσον το 1821 υπήρχαν αρκετά βελτιωμένες καρονάδες για να επιλέξουν, θεωρούμε πως επέλεξαν το όποιο όπλο των 48 λιτρων, καθόσον θα ήταν εύκολη η ανεύρεση πυρομαχικών από Τουρκικά λάφυρα. Αλλά, έστω και ως περίπτωση υποκειμενικής ερμηνείας, είχαμε μία εξήγηση.
Καταληκτικά, συνυπολογίζοντας όλα τα στοιχεία, δηλαδή την μή καταγραφή -υπόδειγμα καρονάδος 48 λιτρων, την πλέον σχετιζόμενη εξήγηση της κατασκευής φαρδιάς πλώρης στο σκάφος (χώρος για μεγάλο όπλο και τους υπηρέτες του), αλλά και το αντιφατικό για καρονάδα «επί δίωξιν»33«Καράβια-Καπετάνιοι και Συντροφοναύται 1800-1830» Τρύφων Κωνσταντινίδης σελ.239 και «Άγνωστες πτυχές της επανάστασης του 21» / σελ. 30 Εκδόσεις Περισκόπιο (τα επί διώξει πυροβόλα ήταν μακρύκαννα -μεγάλου βεληνεκούς), αποφασίσθηκε η μοντελιστική απόδοση του όπλου κι όπως αυτή περιγράφεται από τους έλληνες πρώιμους ιστορικούς-ναυμάχους.
Γεγονός είναι πως οι Τομπάζηδες έχουν κάποιο λόγο, που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν ένα τέτοιο όπλο στα νερά του Αιγαίου, όμως οφείλουμε να επισημάνουμε πως κατά την έρευνα μας, δεν βρέθηκε κάποια αναφορά σε εντυπωσιακό αποτέλεσμα του όπλου.
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυρισθεί ότι ο Ιάκωβος (ως ενωρίς μυηθείς στην Φιλική Εταιρεία το 1818), μπορούσε να εκτιμήσει το τί θα ακολουθούσε τα επόμενα χρόνια και φρόντισε να προετοιμάσει το σκάφος. Και κάποιος άλλος, διαβάζοντας τον διαφορετικό χαρακτήρα του Μανόλη (ως δραστήριο και επιχειρηματικό πνεύμα) θα μπορούσε να δει ακόμα και βλέψεις κέρδους, μέσω της διαδεδομένης τότε πειρατείας και στην οποία το σκάφος πράγματι φαίνεται να εμπλέκεται34α. «Ο Εμ. Αντωνιάδης και τα περί αναμείξεως του εις την πειρατείαν». (Δεσπ. Κατηφόρη). β. Allgemeine_Zeitung 1828 Νο 74.
Σημασία έχει ότι η Επανάσταση του 1821, βρίσκει το σκάφος ετοιμοπόλεμο κι αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μία λαμπρή ιστορική διαδρομή, αλλά δυστυχώς όχι κι ένα αντάξιο τέλος. Η «Τερψιχόρη» καταστράφηκε στις 8 Νοεμβρίου του 1827 στην Γραμβούσαν από ατύχημα, «έξ αναφλέξεως τής πυριτιδαποθήκης του».35α. Το Lynx -“Mosquidobid” πουλήθηκε την 13 Ιαν 1820, πιθανότατα για καταστροφή (scrap). β. Ιστορία των επαναστάσεων της Κρήτης του Ιωάννη Κονδυλάκη σελ.682. γ. Piracy in the Levant, 1827-8 by Codrington, Edward, σελ.290
Ολοκληρώνοντας αυτή μας την προσέγγιση, προσπαθήσαμε να ερευνήσουμε την προέλευση και τον σχεδιασμό της γολέτας «Τερψιχόρη», μέσα από περιορισμένες ιστορικές πηγές, υιοθετώντας λογικούς συνειρμούς και στηριζόμενοι πάντα σε τεκμηρίωση. Πέραν όμως από το αποτέλεσμα, αυτό που πραγματικά απολαύσαμε, ήταν η διαδρομή της αναζήτησης την οποίας ελπίζουμε ν’ απολαύσετε το ίδιο, μαζί με το μοντέλο.
Ευχαριστούμε
- Σύνταξη-επιμέλεια άρθρου: Αθανάσιος Γιαννίκος
- Ερευνητική ομάδα: Αθανάσιος Γιαννίκος, Γιώργος Μπουζούνης
- Σχέδιο σκάφους – ιστιοφορίας, κατασκευή μοντέλου: Γιώργος Μπουζούνης
